Oflu / EDEBİYATIN Nabzı - ŞİİRİN Kalp Atışları - HECENİN Büyülü Ahengi / EDEBİYAT ve ŞİİR

Nerede ise konuşma dili ile başladığı söylenilen ve yazının icadı ile örnekleri sergilenen şiire, günümüze gelinceye kadar yapılan ve bizden sonra da yapılmaya devam edilecek olan tariflerin hemen hepsinde, şiir adına bir doğru mutlaka vardır. Hangisinin daha doğru olduğu ya da şiirin kesin bir tarifinin yapılıp yapılamayacağı ise bize gelinceye kadar tartışıldığı gibi bizden sonra da tartışılacaktır. Aslında bizim üzerimize düşen görev bu tariflere takılı kalmak, birini diğerine tercih etmek ya da yeni tariflerin peşine düşmek yerine sanırım üzerinden ne kadar zaman geçerse geçsin, şiir tarzında hangi değişiklikler olursa olsun hala okunabilen, hafızalarda en az birkaç mısrası kalan, birebir sözcükleri hatırlamasak bile aklımıza gelmeyi başarabilen şiirleri ortaya çıkarmak ve şiirleri bu seviyeye getirmek olmalıdır.Yani, okuyucuya kalıcı olmayı başarabilen şiirler sunmaktır.Bugün binlerce şiir, yüzlerce şiir kitabı içinden dikkatimizi çeken ve birkaç defa daha okumayı arzu ettiğimiz şiirlerin çok fazla olduğunu söyleyebilir miyiz?Edebiyat akımlarının, siyasi gelişmelerin ya da toplumsal değişmelerin farklılıklar göstermesi ve değişime uğramasına rağmen tarzı ne olursa olsun “iyi şiir” dediğimiz şiirlerin hep fark edildiği, fanatik uçlardakiler hariç şairi beğenilsin beğenilmesin hakkı teslim edildiğini biliyoruz. Kalıcı şiirlerin müşterek özellikleri vardır ve olmalıdır. Bu özelliklere geçmeden önce şairi ve şiiri etkileyen, etkilenmesini sağlayan sosyolojik özellikleri irdelemek gerekir.

Her toplumun kendine has sosyolojik özelliklerinin, tarihsel süreçlerin güne etkilerinin, dini ve siyasi görüşlerinin, toplumsal sıkıntıları ya da sevinçlerinin o toplumdaki kültür, sanat ve edebiyat alanındaki icraları etkilemeleri ne kadar doğalsa, kendi toplumlarının bir bireyi olan şairlerin etkilenmeleri ve etkilemeleri de o kadar doğaldır. Türk edebiyatındaki devrelere baktığımızda; İslamiyetten önceki Türk Edebiyatı, İslamiyetin etkisindeki Türk Edebiyatı ve Batı Edebiyatı etkisindeki Türk Edebiyatı ana başlıklarında bu sosyolojik etkilerin örneklerini çok belirgin olarak görmekteyiz.

İslamiyetten önceki Türk Edebiyatında (gerek sözlü gerek yazılı olsun) Şamanizm, Maniheizm, Budizm gibi dini etkilerle birlikte, Türklerin gelenekçi kahramanlıklarının ( destan), ataya saygı ve atasözlerinin ( sav), ölmekle bile unutmadıkları devlet adamı ve yakınlarının ( sagu) , günlük hayatın bir parçası olan aşk,avlanma ve törenlerin (koşma) açık örneklerini görüyoruz.

İslamiyetin etkisindeki Türk Edebiyatında ise Acem Edebiyatının ve İslam dininin etkilerinin; 13.yüzyıla kadar oluşumu,19.yüzyıla kadarsa etkileri devam eden Divan Edebiyatını oluşturduğunu biliyoruz.

Batı Edebiyatı etkisindeki Türk Edebiyatının temelinde “Batılılaşmak” akımı ile birlikte aslında çok eskiye dayanan Yunan Edebiyatının izlerini, edebiyatta ve şiirde Divan Edebiyatının ve şiirinin zamanının dolduğunu ve şiire yeni bir bakış, farklı bir açılım getirmek gerektiğini düşünenlerin çabaları vardır. Bunların ne kadar etkili oldukları ve ortaya koymaya çalıştıkları yeni türün ne kadar başarılı olduğu bir tartışma konusu ise de, etkileri inkar edilemez bir gerçektir. Bu etkilenmelere aynı toplumda aynı milletten olmasına rağmen siyasi ve inanç olarak farklılıklar gösteren bir başka bölünmenin de etkilerini, hatta bu bölünmenin bazen fanatizm derecesine varan kutuplaşmalara kadar gittiğini de düşünürsek, tarzı , metodu hatta şiirselliği göreceli olarak değerlendirilip, iki farklı eleştirmen ya da okuyucu tarafından çok farklı değerlendirilmeye tabi tutulan şiirin ve şairinin hakkı tam olarak teslim edildiğini söylemek ne kadar doğru olur ? (Necip Fazıl Kısakürek ve Nazım Hikmet Ran örneğinde olduğu gibi..) Teslim etmemekse ne kadar adildir ?

Eğer şiiri, şiir olarak eleştirmek ve hakkını teslim etmek istiyorsak sanırım iki tuzaktan kurtulmamız gerekiyor. Bunları önyargı ve fanatizm olarak düşünebiliriz. Her konuda olduğu gibi şiirde de önyargıdan kurtulamayanların sığındığı “Önyargıyı parçalamak Atomu parçalamaktan daha zordur”( *1) sözünün arkasına sığınmak sanırım çok kolaya kaçmaktır. Şiiri hak ettiği yerde görmek isteyenlerin gerek siyasi gerek tarz olarak kendi tercihleri saplantısından kurtulmadan, hangi şiiri yazmış olurlarsa olsunlar şiire katkı sağladıklarını iddia etmeleri bence çok gerçekçi değildir. Bir diğer hastalık ise fanatizmdir ki, adeta futbol takımı tutar gibi bir tarzı desteklemek (hececi-serbestçi) ve diğerini yok saymak yine şiire yapılan en büyük haksızlıktır. Her tarzın kendine has özel ve güzel yönlerinin olduğunu görmezden gelemeyiz. Amaç güzel ve kalıcı şiirse bizim üzerinde düşünmemiz ve çalışmamız gereken en önemli husus, şiirlerdeki karakteristik yapının evrensel şiir normlarıyla ne kadar uyum içinde olduğu, Milli, yöresel ve kültürel alanda farklı mesajlar vermiş olsa bile şiir kavramı ile ne kadar uyup uymadığı, nasıl uyum sağlaması gerektiği olmalıdır..

Şiiri incelemeden önce sanırım iyi şiir yazmayı hedefleyen şairlerin dikkat alması gereken iki önemli hususa değinmemiz gerekiyor. Bunlar;

“Evrensel olmanın yolu önce milli olmaktan geçtiğine”(*2) göre bir şiir önce kendi toplumuna ve o toplumun bireylerine hitap edebilmelidir. Karnı aç olan bir insanın ekmeğe olan özlemini pastayı tasvir eden bir şiirle , tek yakacağı ya da geçim kaynağı odun olan bir insana ağaç ve doğa sevgisini anlatmaya çalışan bir şiirle ne kadar hitap edebilirsiniz? “Müslüman mahallesinde salyangoz satan” bir satıcı ne kadar itibar görecekse, vaftiz töreninde zemzem öneren de aynı itibarı görecektir. İyi ve kalıcı şiiri hedefleyen şair, kendini toplumdan ayrı düşünüp, toplumun inadına ve topluma rağmen kendi doğrularını tek doğru kabul ettiğinde ve inatlaştığında sanırım bir büyük hata yapmış olur ve amacına ulaşamaz.

Şiire gelince;
İyi ve kalıcı şirden önce şiir normlarını sıralayacak olursak eğer “şiirin ne olmadığı” konusunda ittifak edilen bazı temel noktaları sıralamak gerekecektir. Bunlar;
1- Nesir ve düzyazı ile ayırt edilemeyecek şekilde olmayacak
2- Konuşma metni gibi olmayacak
3- Anlaşılmaz bir dille yazılı olmayacak
4- Dil ve imla hataları ile dolu olmayacak

Şiir bunlardan kurtulduğu zaman şiir olarak kendini okutur ve kabul görür. Ama iyi ve kalıcı şiir olma yolunda titizlikle dikkat edilmesi gerekenler bu kadarla sınırlı değil. Muhtelif tartışma ve araştırmalarda ortaya çıkan özelliklerin bir kısmına tamamen bir kısmına ise kısmen katılmış olsam da bana göre iyi ve kalıcı şiirde olması gerekenleri şöyle sıralanmalıdır.

a) Dil iyi kullanılmalıdır.
Tarzı ne olursa olsun, şiirde; dilbilgisi kurallarına, imlaya dikkat edilmeli, dildeki edebi sanatlar çok iyi bilinmeli ve kullanılmalıdır. Ne kadar sağlam kurgusu olursa olsun zayıf ve hatalı bir ifadeyle yazılan şiir eksik bir şiirdir.

b) Şiire mutlaka duygu katılmalıdır.
Bence şiirin olmazsa olmazlarından biri duygudur. Okuyucu şiiri okuduğu zaman etkilenmeli, bir tarafına değmeli ve iz bırakmalıdır. Mükemmel bir robot yapabiliriniz ama o robota ağlamayı, gülmeyi ve hissettirmeyi öğretemezsiniz. Bir şiir kesinlikle arabesk olmamalı ama mutlaka duygulu olmalıdır.

c) Sıradanlıktan uzak olmalıdır.
Şiir; sözcük seçimlerinde, örnekleme, tasvir, tasavvur, güncel tabiriyle imge olarak zenginleştirilmeli, farklı ve yeni tabirlerle süslenmeli hatta “sözlerin ve sözcüklerin kanatlanmaları” (*3) sağlanmalıdır. Okuyucu, şiirin içinde çok iyi bildiği bir konuyu bile okurken sanki yeni duyuyormuş gibi hissetmelidir. İfade edilen ve verilmek istenen mesaj düz mantıkla değil, bazen tersten verilerek düşündürmeli, bazen görülmeyenler gözler önüne serilmeli, bazen çok iyi bilinenler bile sanki yeni duyuluyormuş gibi bir his uyandırmalı.

d) Şiirde ses ve ahenk olmalıdır.
Şiirde akıcılık ve ses bütünlüğü sağlanmalıdır. Çok güzel giden bir mecrada ilerlerken duvara çarpar gibi durmamalı ve sekteye uğramamalıdır. Şiir yüksek sesle okunduğunda, anlam olarak beyinde, ses olarak kulakta rahatsızlık oluşturmamalıdır.

e) Şiirde bütünlük sağlanmalıdır.
İlk mısradan(dize) son mısraya kadar şiir bir bütünlük arz etmeli, mesaj ve içerik olarak kopukluklar ve sapmalar olmamalı.
Hele ölçülü şiirlerde; hece ve kafiyeye bağlı kalmak adına anlamı sekteye uğratacak ve şiiri basitleştirecek sözcüklerden kaçınılmalı, çok bilinen kafiyeler mümkün mertebe kullanılmamalı, tekrarlardan kaçınılmalı,“ben, sen, biz, o, bir…” gibi hece tamamlayıcı sözcüklerden uzak durulmalı ya da çok az kullanılmalıdır.

f) Şiir okunduktan sonra unutulmamalıdır.
Şiir okunduktan sonra hemen unutulmamalı ve akılda bir şekilde kalmalı en azından iz bırakmalıdır. Konusu itibarıyla kıyaslama yapılırken akla gelecek özelliklerde olmalı.

Bu tespitler artırılabilir muhakkak. Bu tespitlere uyan her şiir mutlaka çok iyi ve kalıcı bir şiir olmayabilir ama, her iyi ve kalıcı şiir mutlaka bu özellikleri olan şiirdir.
Ve, benim aklımda kalan her şiirde bu özelliklerin olduğunu görüyorum…

Halk icinde muteber bir nesne yok devlet gibi,
Olmaya devlet ve cihanda bir nefes sihhat gibi” ( Kanuni Sultan Süleyman )

Bir çok gidenin her biri memnun ki yerinden
Bir çok seneler geçti; dönen yok seferinden ( Yahya Kemal Beyatlı )

Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi...
Bedr'in arslanları ancak, bu kadar şanlı idi.
Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın?
'Gömelim gel seni tarihe' desem, sığmazsın. ( Mehmet Akif Ersoy )

Kaf dağını assalar, belki çeker de bir kıl!
Bu ifritten sualin, kılını çekmez akıl! ( Necip Fazıl Kısakürek )

Akrebin kıskacında yoğurmuş bizi kader;
Aldırma, böyle gelmiş, bu dünya böyle gider! ( Necip Fazıl Kısakürek )

'Yâr' deyince, kalem elden düşüyor
Gözlerim görmüyor, aklım şaşıyor
Lâmbamda titreyen alev üşüyor
Aşk, kâğıda yazılmıyor Mihriban. ( Abdurrahim Karakoç )

…………………………………….

Kalıcı ve unutulmayacak şiir bırakmak isteyen şairlere ve şair adaylarına şu çağrıyı yapmak istiyorum. Kendinize şair dedirtebilir, şiir kitabı ve kitapları çıkarabilirsiniz. Çok övgülerde alabilirsiniz, ancak; akrebin kıskacında kaderi yoğurmadıktan, lambada titreyen alevi üşütmedikten sonra kalıcı olmak adına işiniz gerçekten zor……

*1 : Einstein
*2 : Abdurrahim Karakoç
*3 : Homeros

11.10.2012 04:29:00

Bilgide, görgüde, yolda ne kadar dolu, ne kadar birikimli ve paylaşımcı olduğunuzu ve bu anlamda en azından gölgenize erişebilme istenç ve irademi ifade etmekle birlikte;

Bazen söylemek istediğim ne çok şeyi -söylemişim gibi- dile getirebilme derinliğinize, ataklığınıza ve algınıza hayranlıkla şaşırıyorum yüce Yaratan' ın insana lütfettiği yeteneklere!

Hemen her makalenizi olanaklar ölçüsünde okumaya, özümsemeye çalıştım.

Her yazınızda -bütün olarak- özüyle, yaşamla barışık, derin, iyi bir gözlemci, analiz edici ve sentezleyici özelliğinin yanında fevkalâde bir güzel insan, bir dost ve bir edip görerek gururlandım! En çok da kendi keskin ve vazgeçilmez çizgileriniz çerçevesinde farklılıklara olan tahammülünüz, yaklaşımınız, gelişmeye ve kaynaşmaya yönelik katkılarınız hayranlık uyandırmıştır bende.

İç sesimle çok zaman düşünmüşümdür; sizler gibi gelişmiş benliklerin insanlık için, ülkem için ve dar alanda şiir için ne kadar gerekli olduğu ve çoğalmasına yönelik dileklerimi!

Çok güzel, çok bilgilendirici ve son derece anlaşılır bir yazıydı kaleme aldığınız bu değerli paylaşımınız...

Değerli kaleminize saygı ve dostlukla...

Refika Doğan