RENK ADLARININ TÜRKÇENİN SÖZ VARLIĞINA KATKILARI

GİRİŞ

 

Renkler, dil dışı dünyadaki varlıkları açısından soyut kavramlardır. Özellikle renklere ait ara tonların algılanışında görecelilik olduğundan; bu tonların soyutluğu daha da baskındır. Renk tonlarının belirtilmesinde tüm dillerde olduğu gibi; Türkçede de birincil olarak açık, koyu gibi yardımcı sıfatlar kullanılır. Bunun dışında acı, tatlı, cart, mat, donuk, canlı, parlak, menevişli, yaldızlı, janjanlı, yanardönerli, ebruli, küllü, hareli, fosforlu, sütlü gibi pek çok sıfat ara tonların belirleyicisi olarak kullanılır. Bu sıfatlarla söz konusu tonlar daha belirgin duruma getirilmekle birlikte soyutluklarında pek bir değişiklik olduğu söylenemez. Türkçede bu tür soyut tonlar için kullanılan yavruağzı, ördekgagası, ördekbaşı, pekmezköpüğü, pekmezkefi, turnagözü,  tavşanağzı, tavşankanı, camgöbeği, güvercinboynu, balköpüğü, vapurdumanı, vişneçürüğü  gibi adlar bu tonların somutlaşmasını sağlamaktadır. Bunların dışında süt mavi, şeker pembe, toz pembe, su yeşili, saman sarısı gibi dış dünya gerçekliğine gönderme yapılarak somutlukları daha belirginleştirilmiş birçok renk adı vardır. Somutlaştırma işleminde hayvan, bitki, maden adlarının ve günlük yaşamda sıkça kullanılan çeşitli unsurların ağırlıklı olarak yer aldığı görülmektedir.  Somutlaştırmada kullanılan unsurlarda, büyük bir ustalık ve yalınlık hakimdir. Örneğin vapurdumanının griyle, vişne çürüğünün bordoyla, tavşankanın kırmızıyla, kavuniçinin turuncuyla somutlaştırılmasında kuşkuya yer kalmayacak ölçüde açıklık görülmektedir.

 

Tüm bunlardan Türk kültüründe renklerin öneminin büyüklüğü anlaşılmaktadır. Dış dünyanın ifade edilmesinde sıklıkla kullanılmasının dışında giysilerdeki renklerin, gelinlerin yemenilerinin renklerinin kişilerin ruhsal durumlarını ifade etme özelliği vardır. Üzüntülü durumlar kara giysi ve aksesuarlarla ifade edilir. Karaları bağla- deyiminde de bu ifade açıkça görülmektedir.  Laciverdin resmî görev ve durumlarla kullanılma özelliği, evrensel olarak beyaz ve yeşilin tıp görevlilerinin giysilerinde kullanılma özelliği vardır. Ayrıca yeşil İslâmiyet dolayısıyla dinsel ifade de kazanmıştır. Türk kültürünün bir özelliği olarak al ve yeşilin “muratların gerçekleşmesi”ne ilişkin anlamları da bulunmaktadır.

 

Renkler açısından Türkçenin çarpıcı bir özelliği de renklerin kullanım yerlerine göre özel kategorilerinin olmasıdır. sözgelimi doru, kula, kır, pekmezkefi, boz gibi renk adları at donlarına özel kullanımlardır. Kır renk adı aynı zamanda insanlarda saç ve sakalın beyazlığı için de kullanılan, aynı zamanda saygı anlamı da içeren renk adıdır. Esmer, sarışın, buğday, yağız, bronz insanlarda ten rengini ifade eden renk adlarıdır. Türkçede renk adlarının türetme, birleştirme gibi sözcük yapım yolları kullanılarak sıkça yeni sözcüklere malzeme sağladığı görülmektedir.

 

1. RENK ADLARININ SÖZCÜK TÜRETMEDE KULLANIMI

 

Renk adları Türkçede birçok adın türetilmesinde kullanılmaktadır. Bu sık kullanımın nedenleri büyük ölçüde akıcılığı arttırması, ince bir zevki yansıtması ve somutlaştırma yapmaya elverişli olmasıdır. Şehir, köy, kasaba vb. gibi yerleşim yerleri adlarından semt, cadde, sokak vb adlarına dek bir çok özel ad; dağ, tepe, yükselti adları; deniz, göl, ırmak, çay vb adları; kişi adları gibi ad biliminin çalışma alanına girecek birçok adın yapımında da kullanılırlar. Renk tonlarının hayvan, bitki, maden adlarıyla kullanılmasına koşut olarak birçok hayvan, bitki, maden, hastalık adı da renk adlarıyla yapılmaktadır. 

 

Bunun dışında içinde renk adı geçen bir çok atasözü ve deyimin bulunması renk adlarının Türk kültürü için önemini daha da belirginleştirmektedir. Sözgelimi kara; Orhon Yazıtlarından beri kullanılagelen bir renk adı olmanın dışında olumsuz anlam birimcikler yüklenerek “kötü, uğursuz, sıkıntılı; yüz kızartıcı durum, leke” anlamlarını kazanmıştır. Ak da olumlu anlam birimcikler kazanarak “temiz, sıkıntısız, rahat” mecaz anlamları oluşmuş ve bu anlamlar çevresinde deyimsel kullanımlar ve metaforlar yapılmıştır. Kara baht, kara talih, kara çalı, kara bulut, kara borsa ilk anda sayılabilecek birkaç örnektir.

 

 

2. AK RENK ADININ TÜRKÇENİN SÖZ VARLIĞINA KATKILARI

 

Bu çalışmada renk adlarının Türkçenin söz varlığına katkılarına dikkat çekmek amacıyla yalnızca ak sözcüğü örnek olarak alınmıştır. 

 

2.1. Ak Renk Adıyla Türetilen ve Renk Kavramı Taşıyan Sözcükler

 

Bu sözcüklerin türetme ve birleştirme olmak üzere başlıca iki yolla yapıldığı görülmektedir. Bunlardan ilk ikisi mecaz anlam çevresinde türetilmiştir. Ak renk adından dört eylem, dokuz sıfat türetilmiştir.  Üç sıfat özellikle at donları için kullanılmaktadır. Ak için bir pekiştirmeli, üç de küçültmeli sıfat türetilmiştir. Ak renk adıyla türetilen ve renk kavramı içeren toplam 13 sözcük saptanmıştır.

 

akla-: birinin kötü adını temize çıkarmak (mecaz anlam)

aklan-: temize çıkmak (mecaz anlam)

akar-/ağar-: ak olmak, beyazlanmak, aydınlanmak, solmak

aklaş-: ak duruma gelmek, ağarmak, beyazlaşmak

akkur: tertemiz, bembeyaz  (temel ve mecaz anlam bir arada)

apak/appak: çok ak (pekiştirmeli sıfat)

akman: temiz, beyaz, güzel

akkır: süt kırı (at donu için)

akmaltak: beyaza yakın boz renkli (at donu için)

akarap: siyahlı beyazlı, alacalı (at donu için)

akçıl: beyaza yakın; beyazı çok; rengi atmış, solmuş (kumaş vb.) (Küçültme anlamlı sıfat)

akça: oldukça beyaz, beyazca (küçültme anlamlı sıfat)

akçacık: beyaza yakın, beyazca (küçültme anlamlı sıfat)

 

 

2.2. Ak Renk Adıyla Türetilen Hayvan Adları: ak renk adıyla türetilmiş 91 hayvan adı saptanmıştır. Bu hayvan adlarında ak renk adı sıfat konumundadır. Ak renk adı; hayvanlarındaki beyazlığa dikkat çekerek benzerlerinden farklı olan yönlerini belirtmek  üzere kullanılmıştır.

 

ak alınlı büyük kaz

ak alınlı kuş

ak alınlı küçük kaz

ak bıyıklı deniz kırlangıcı

ak dağ keçisi

ak elli gibon

ak geçi/keçi

ak gerdanlı ötleğen

ak gergedan

ak gözlü ötleğen

ak kanat

ak kanatlı deniz kırlangıcı

ak kanatlı tarla kuşu

ak kanatlı toygar

ak karın ebabil

ak karınlı sağan

ak kulaklı bülbül

ak kuyruk sokumlu ebabil

ak kuyruklu kartal

ak kuyruklu kız kuşu

ak kuyruklu soreks

ak kuyruksallayan

ak leylek

ak mukallit

ak pelikan

ak serçe

ak sırtlı kuyrukkakan

ak tavuk

ak yakalı sinekkapan

ak yanaklı baştankara

ak yanaklı kaz  

ak yem

akbaba

akbaba kralı

akbabagiller

akbakal

akbalık

akbalıkçıl  

akbambıl

akbant kuyruklu kartal

akbaş

akbaş kiraz kuşu

akbaş maymun  

akbaş ördek

akbaşlı yelve

akciğerli balıklar

akciğerli barramunda

akciğerli salyangozlar

akciğersiz semender

akciğersiz semendergiller

akça

akça hacı

akça kanat

akça kerkez

akçabalık

akçaböceği

akçagurun

akçakır

akçavak

akçıbaba

Akdeniz foku

Akdeniz geniş kanatlı yarasası

Akdeniz kum engereği

Akdeniz nal burunlu yarasası

akdoğan

akdoğu

akdudu

akgaga ördek

akger

akgerdan

akgerdan ötleğen

akkarınca   

akkarıncalar

akkayacık

akkefal

akkelebek  

akkerkes/akkırkaz

akkır

akkız

akkuş

akkuyruk

aklevrek

akmaral

aksakal ötleğen

aksırt ağaçkakan

aksungur

akşakrak

akşam tavus kelebeği

akşamcı yarasa

akşamcık kuşu

aktavşan

 

2.3. Ak Renk Adıyla Türetilmiş Bitki Adları: Ak renk adıyla türetilmiş 137 bitki adı saptanmıştır. Ak renk adıyla türetilmiş bitki adlarında dikkat çekici olan ak renk adının genelde bitkilerin renklerine dikkat çekmek için sıfat olarak kullanılmasına karşın tahıllarda iyi kaliteyi göstermesidir.

ak arpa

ak babaca

ak babaç

ak bulama

ak dut

ak geven

ak günek

ak güneyik

ak gürgen

ak hindiba

ak huş

ak kabak

ak kadın parmağı

ak kadina

ak kavak

ak mahsul

ak mantar

ak pandur

ak sarmaşık

ak saz

ak sedef otu

ak süsen

ak tavuk

ak üzüm

ak yavşan

ak yemşen

ak yıldız

ak yonca

akağaç

akalıç

akamber

akarısta

akasma

akbaba

akbadılcan

akbacak

akbakla

akbaldır

akbaldıran

akballıbaba

akbardak

akbaş

akbaşlı

akberdi

akbıtırak

akboğan

akbörül

akbörülce

akbubaç

akbubaşçe

akbuğday

akbudama

akbulgar

akburçak

akbülgül

akça armut

akça bardak

akçabuğday

akçavak

akça elma

akça kavak

akça kesme

akça mercimek

akçaağaç

akçaağaçgiller

akçabağ

akçabardak

akçabuğday

akçakatık

akçakızı

akçalı

akçalıbasan

akçamuk

akçarados

akçavdar

akçayazlık

akçiçek

akçöpleme

akdarı

akdene

akdiken

akdimlit

akdirmit

akdut

akekin

akelma

akfiğ/akfiy

akganak

akgernaz/akgernez/akkermaz

akgevrek

akgut

akgül

akgünlük

akhardal

akısga

akilitiri

akkanat

akkaş

akkayşak

akkız

akkozalak

akkök

akköse

akkulak/akkulağı

akkulut

akkunduz

akkuyruk

aklahna üzümü

aklar otu

akleyvaz

akmandır

akmantar

akot

akova

akpancar

akpas

akpelin

akpusa/akpusanık

aksarhan/aksavran

aksedir

akser

aksıl

aksısam

aksirke

aksoğan

aksöğüt

aksulu

aksünter

akşekeri

aktaş

aktop

akyarnaz

akyazlık

akyem

akzahran

akzambak

akzuval

 

2.4. Ak Renk Adıyla Türetilen Hastalık Adları: Ak renk adıyla türetilen insan, hayvan ve bitkilere ait 16 hastalık adı saptanmıştır.

ak benek

ak kan yangısı

ak vurmak

akbasma

akbasmak

akbaş

akçamuk

akçatutuk

akdamar

aklık kızıllık

akpaklak

aksu

aksuna

akşınlık

akşiş

aktutma

2.5. Ak Renk Adıyla Türetilen Organ Adları ve Tıp Terimleri:  Ak renk adıyla türetilen 7 tıp terimi saptanmıştır. Bunlardan yalnızca akciğer organ adıdır.

akciğer

akciğer atardamarı

akciğer toplardamarı

akilik

akyuvar

ak kan

ak madde

 

2.6. Ak Renk Adıyla Türetilen Kimya Terimleri: Ak renk adıyla türetilen 12 kimya terimi saptanmıştır. Bunlarda ak, renk sıfatı olarak kullanılmıştır.

 

ak sülümen

akamber

akkor

ak demir

akbaşık

akcilim 

akdikmeler

akaya

akmelek

aksıva

aktaş

aktoprak

2.7. Ak Renk Adıyla Türetilen Gökyüzü Unsurları ve Doğal Olaylara İlişkin Adlar: Ak renk adıyla türetilmiş 16 gökyüzü unsurları ve doğa olaylarına ilişkin ad saptanmıştır. Bunlardan beşi rüzgâr adı, ikisi yıldız adı, aklık Samanyolu galaksisinin adıdır.  Ak sıcak kullanımındaysa ak ‘şiddetli ve kavurucu’ anlamıyla olumsuz anlamdadır.

ak düş-

ak sıcak

ak yağmur /akyamır

ak yel

akbulut

akça kanat

akça rüzgâr

akça yel

akdon

akkanat bulutu

aklık

aksakarca

aksoymuk

akşam

aktop

akyıldız

 

2.8. Ak Renk Adlarıyla Türetilen Yiyecek: Ak renk adıyla türetilmiş16 adet yemek ve tatlı adı saptanmıştır. Bunlardan ak un kullanımında ak, buğdaydan yapılma anlamındadır. Bunun dışındakilerde ak renk sıfatıdır. Bu yiyeceklerden altısı tatlı adıdır.

ak bekmez: 

ak bulama

ak bulgur

ak gözleme

ak un

akaş

akbal

akçakatık

akdamla

akdene

akfatma

akgesse

akkakık

akpaze

akşamlık

akyağ

 

2.8. Ak Renk Adıyla Türetilmiş Giysi ve Süs Eşyası Adları: Ak renk adıyla türetilmiş 11 giysi ve süs eşyası adı saptanmıştır. Bu adlarının tümünde ak sıfat olarak kullanılmamıştır. Sözgelimi akpullu ‘kenarı işlemeli çevre, baş örtüsü’ kullanımında ak, renk sıfatı değildir. Akçilli ‘şalvar’ anlamına geldiğinden ak sözcüğüyle birebir ilgili değildir. Akdon, akdoncak, akkuşak gibi iç çamaşırı türünden giysilerin renklerinin tamamen beyaz değil, daha çok sarımsı kremrengi olduğu düşünüldüğünde buradaki ak sözcüğünün ‘beyaz’ anlamında renk sıfatı olmadığı görülür.

 

akça

akçalık

akçilli

akçit

akdon

 

 

akdoncak 

akgavık

akkuşak

aklık

akpullu

aksaya

 

2.9. Ak Renk Adıyla Türetilmiş Yaşlılıkla İlgili Kullanımlar: Ak renk adının anlam birimciklerinden biri olan yaşlılıktan kaynaklanan saygı anlamı saptanan bu 7 adda açıkça görülmektedir. Bunlardan akana ve akbürçek ya da akpürçekli kullanımları yaşlı kadınlar için diğerleri yaşlı erkekler için kullanılan birleşik adlardır.Burada ak renk adı renk sıfatı olarak değil, saygı bildiren bir sıfat olarak kullanılmıştır.

akana

akbaba

akbürçek/akpürçekli

akkanat

akkanat alayı

aksakal

aktıraş

 

2.10. Ak Renk Adıyla Türetilmiş Eşya Adları: Saptanan beş eşya adında akhaba ve akkap dışındakilerde ak renk adının renk sıfatı olarak kullanılmadığı görülmektedir. Akkap sözcüğündeyse ak yazı kâğıdında iyi kaliteyi, yemek tabağında porseleni anlatmak için kullanılmıştır.

 

ak götüren: yabanın büyüğü

ak kanat: uçak

akdört: 7-8 cm uzunluğunda dört ağaç parçasıyla oynan bir ev oyunu ve bu oyunun araçları.

akhaba: yünden dokunmuş bir tür kilim

akkap: yazı kâğıdı; beyaz tabak

 

2.11. Ak Renk Adının Mecaz Anlamıyla Türetilmiş Adlar: Ak renk adının mecaz anlamıyla türetilmiş 12 addan yalnızca dördü olumsuz anlam içermektedir. Diğerlerinde ak sözcüğünün olumlu mecaz anlamları görülür. 

 

ak ağa: Saraylarda hizmet gören hadım ağalarının beyaz ırktan olan

ak Arap: Arap sözcüğü "zenci" anlamına da geldiğinden asıl Arapların söz konusu olduğu anlatılmak istenirken kullanılan sözcük grubu.

ak gök:  iyi kötü yarı olmuş yarı olmamış sebze ya da meyve

ak gözlü: (sıfat) Gözlerinin rengi pek açık olan ve nazarının hemen değdiğine inanılan (kimse).

ak gün:  mesut ve mutlu gün

ak kirpani: (sıfat) Ak fakat kirli

akgöz: korkak, budala, ahmak

akkaya bülbülü: muaşeret adabını bilmeyen, kaba adam

aktöre: Ahlâk.

akyalavış: tatlı dilli, cana yakın

akyüzlü: temiz, namuslu, doğru

akyüzlük: iffet, namus, şeref

  

2.12. Ak Renk Adıyla Türetilmiş İnsanların Dış Görünüşünü Anlatan Kullanımlar: Ak renk adıyla türetilen insanların dış görünüşünü anlatan beş kullanım saptanmıştır. Bunların tümünde de ak renk sıfatı olarak kullanılmıştır.

 

akbambalak: beyaz tenli ve etine dolgun kadın veya kız

akcalı: beyaz tenli insan

ak gaş: beyaz kaşlı

akpaflak/akşaplak: beyaz ve şişman yüzlü kimse; tombul ve beyaz çocuk

akşın: aşırı derecede sarışın ve beyaz tenli

 

3. AK RENK ADINI İÇEREN ATASÖZLERİ, DEYİMLER VE İKİLEMELER

3.1. Atasözlerinde Ak: Ak renk adını içeren 16 atasözü saptanmıştır. Bu atasözlerinin büyük çoğunluğu ak ve kara arasındaki karşıtlıkla oluşturulmuştur. Bu karşıtlık nedeniyle atasözlerinin tümünde ak, olumlu anlam birimcikler içermektedir.

 

Ak akçe ile ak baldıra güven olmaz ‘renk, olumsuz’

Ak akçe kara gün için/içindir temiz, namuslu; olumlu

Ak don kara don geçit başında belli olur ‘iyi, olumlu’

Ak koyunun/itin pamuk pazarına zararı vardır ‘renk olumsuz’

Ak köpek kara köpek ikisi de köpek ‘renk ve benzerlik, olumlu’

Ak libas tez kirlenir ‘beyazlık, temizlik, olumlu’

Ak mı kara mı önüne düşünce görürsün ‘iyi, olumlu’

Ak şeker kara şeker, bir damarı soya çeker ‘iyi huy, olumlu’

Akçası ak olanın bakma gözünün karalığına ‘namuslu zenginlik, olumlu’

Berbere sormuşlar “tıraşım ak mı kara mı”, “önüne düşünce görürsün” demiş. ‘iyi, olumlu’

Hesabı temiz olanın yüzü ak olur ‘vicdan rahatlığı, olumlu’

İnsan ak üstünde karayı okurken bile yanılır ‘yazı, olumlu’

Karga yavrusuna bakmış “benim ak pak evladım” demiş ‘beyazlık, olumlu’

Ak gün ağartır, kara gün karartır ‘mutlu, olumlu’

Ak koyunun kara kuzusu da olur ‘iyi, şerefli, olumlu’

Ölüm yüz aklığıdır ‘temizlik, namus, olumlu’

3.2. Deyimlerde Ak: Ak renk adını içeren 25 deyim saptanmıştır. Bu deyimler de atasözlerinde olduğu gibi genellikle ak kara karşıtlığıyla oluşturulmuştur. Bu nedenle de deyimlerin genelinde ak, olumlu anlamlar içermektedir.

Ak akçe: nakit para (nakit, nötr )

Ak alnın kara yazısı: kötü kader (renk, olumlu)

Ak Arap: beyaz tenli Arap (renk, olumlu)

Ak babaya dön-: saçları iyice ağarmak (saçta renk, olumsuz)

Ak bıyık: yaşlı kimse (renk, olumlu)

Ak düş-: saç ve sakal tek tük ağarmaya başlamak (renk, olumsuz)

Ak gözlü: gözlerinin akı fazlaca olan hain, merhametsiz, şefkatsiz kişi (olumsuz)

Akla karayı seç-: iyiyle kötüyü, doğruyla yanlışı ayırmak (iyi, doğru; olumlu)

Akla karayı seçmek: (bir işi başarıncaya değin) çok sıkıntı çekmek, güçlüklerle karşılaşmak (olumsuz)

Ak koyun kara koyun: iyi ve kötü tüm durumlar (iyi, olumlu)

Ak sadeler giyinmek: ölmek (kefen, olumsuz)

Ak sakaldan yok sakala gelmek: çok yaşlanıp iyice kuvvetten düşmek (renk, olumlu)

Ak süt: namuslu kadının helal sütü (helal, olumlu)

Ak süt emmiş: asil, soylu, faziletli, doğru, ahlâklı (olumlu)

Ak topuk beyaz gerdan: çok güzel kadın (güzellik, olumlu)

Aktan karadan anla-: hayat tecrübesi engin olmak (iyi, olumlu)

Aktan karadan geç-: türlü deneyimleri olmak (iyi, olumlu)

Akı ak karası kara: beyaz tenli, kara gözlü, kara saçlı (kadın) (güzellik, olumlu)

Akı bokuna karışmak: çok korkmak, ne yapacağını bilememek (beyin, olumsuz)

Akı kara, karayı ak göster-: her şeyin tersini anlamak ya da göstermek (iyi, olumlu)

Akı karadan seç-: iyiyi kötüden, doğruyu yanlıştan ayırmak (iyi, doğru; olumlu)

Akı karası belli ol-/anlaşıl-: iyisini kötüsünü anlamak (iyi, olumlu)

Ak dediğine kara demek: İnatçılık ederek karşısındaki ile anlaşmaya yanaşmamak (iyi, olumlu)

Akım derken bokum demek: iyi bir şey söylemeye çalışırken kötü ve tutarsız şeyler söylemek (iyi, olumlu)

Ak yazılı: Bahtlı, şanslı (iyi, olumlu)

 

3.3. İkilemelerde Ak: Ak renk adını içeren 3 ikileme saptanmıştır. Bunlardan biri atasözleri ve deyimlerde de görülen ak kara karşıtlığına dayanmaktadır. Diğer ikisi ak sözcüğünün anlam birimciklerinden biri olan ‘temiz’den hareketle kurulan yakın anlamlılık ilişkisinde ikilemelerdir.

ak pak: Bembeyaz, temiz, parlak; beyaz tenli ve alımlı

akça pakça: beyaz, temiz, güzel

aktan karadan: evet veya hayır; iki şeyden biri

 

4. AK RENK ADININ AD BİLİM (ONOMASTİK) KAPSAMINDA KULLANIMI 

Ak renk adı, diğer renk adlarında da sıklıkla görüldüğü gibi, ad bilim kapsamında incelenen dört temel alanda kullanılmıştır. Bu alanlar; yerleşim yeri adları, dağ adları, akarsu adları; kişi ad ve soyadlarıdır. Yalnızca ak renk adıyla bile pek çok özel ad türetildiği görülmektedir.

1. Ak Renk Adını İçeren Yerleşim Yeri Adları (Toponymy Adları): Türkiye sınırları içinde ak renk adını içeren tek il, Niğde’den ayrılarak il olan Aksaray’dır. Bundan başka 25 ilçe adı saptanmıştır. Gülensoy’un Türkçe Yer Adları Kılavuzu’na göre; ak renk adını içeren 232 adet  de köy adı vardır.

 

Akçadağ (Malatya)

Akçakale (Şanlıurfa)

Akçakent (Kırşehir)

Akçakışla (Sivas)

Akçakoca (Bolu)

Akçaova (Aydın)

Akçapınar (Tunceli)

Akçay (Balıkesir)

Akdemir (Tunceli)

Akdere (Ankara’da semt)

Akhisar (Manisa)

Akköy (Aydın)

Akkuş (Ordu)

Akmeşe (İzmit)

Akören (Konya)

Akpazar (Tunceli)

Akpınar (Kırşehir)

Aksakal (Balıkesir)

Aksaray (İl)

Akseki (Antalya)

Aksu (Isparta)

Akşehir (Konya)

Aktaş Köyü (Aydın)

Aktepe (Ankara’da semt)

Aktuzla (Muş)

Akyaka (Kars)

Akyazı (Sakarya)

Akyurt (Ankara)

 

2. Ak Renk Adını İçeren Dağ Adları (Oronymy Adları): Türkiye sınırları içinde ak renk adını içeren 8 dağ ve tepe adı saptanmıştır. Bunlardan dördü sıradağdır. 

Akbaba Dağları (Erzurum)

Akçakoca Dağları (Zonguldak)

Akçalı Dağları (İçel Antalya arasında)

Akdağ Tepesi (Trabzon, Çaykara)

Akdağlar (Yozgat ile Sivas arasında)

Akdoğan Dağı (Muş)

Akinek Dağı (Adana)

Aktaş Tepesi (Aydın)

 

3. Ak Renk Adını İçeren Akarsu Adları (Hydronymy Adları): Türkiye sınırları içinde; ak renk adını içeren, bir deniz, 6 göl,  2 çay, bir dere olmak üzere 9 akarsu adı saptanmıştır.

 

Akdeniz

Akgöl (Sakarya)

Akgöl (Konya)

Akgöl (Burdur)

Akşehir Gölü (Konya)

Aktaş Gölü (Ardahan)

Aksu Çayı (Antalya)

Akçay (Denizli)

Akyatan Gölü (Adana)

Aktaş Deresi (Kumburgaz)        

4. Ak Renk Adıyla Türetilmiş Kişi Adları (Anthroponymy Adları): Ak renk adıyla türetilmiş kişi adları; kişi adları ve kişi soyadları olmak üzere iki başlık altında toplanabilir. Kişi adlarında da, soyadlarında da ak renk adıyla türetilen adların olumlu anlam birimcikler taşıdığı göze çarpmaktadır. 

4.1. Kişi Adları: Ak renk adıyla türetilmiş 20 kişi adı saptanmıştır. Bu adlar Çanakkale telefon rehberinden elde edilmiştir. Bu çalışma, Türkiye genelinde yapılırsa sayı daha da artacaktır

Akant

Akbaşak

Akcan

Akça

Akçiçek

Akgül

Akgün

Akgüneş

Akgüngör

Akhanım

Akipek

Akkız

Aknur

Akol

Akpınar

Aksel

Aksen

Aksu

Aksuna

Aktuna

Akün

Akyıldız

4.2. Soyadları: Örnek olması amacıyla taranan Çanakkale ili telefon rehberinde, ak renk adıyla türetilmiş 50 soyadı yer almaktadır.  Tarama işlemi Türkiye genelinde yapıldığında bu sayı daha da çoğalacaktır.

 

Akalın

Akaltun

Akaman

Akbaba

Akbal

Akbaş

Akbardak

Akbay

Akbıyık

Akbulut

Akçam

Akçan

Akçay

Akdağ

Akdaş

Akdeğirmen

Akdemir

Akdeniz

Akdere

Akdoğan

Akduygu

Akgül

Akgümüş

Akgün

Akgüneş

Akhan

Akhisar

Akışık

Akkan

Akkaş

Akaya

Akkoca

Akkoyun

Akkurt

Akkuş

Akkuzu

Akpınar

Akçay

Aksoy

Aksu

Aksungur

Aktaş

Aktepe

Aktuğ

Aktuna

Akyel

Akyıldız

Akyol

Akyürek

Akyüz