|
 |
 |
Romanımızda Çanakkale Zaferi / Yrd.Doç. Dr. Mesut TEKŞAN
 ROMANIMIZDA ÇANAKKALE ZAFERİ “Bazı tarihî ve mühim hadiseler vardır ki:Bunlarla bizim aramızdaki mesafei rü’yet ( görme mesafesi) zaman geçerek uzadıkça onu bütün incelikleriyle görmeğe ve hayretle karşılamağa başlarız.Çanakkale Muhârebeleri de o hadiselerden birini teşkil eder:Bunu bizlerin daha iyi görmesi ve bütün azamet ve dehşetiyle kavrayabilmesi için hem epeyice bir zamanın geçmesi..hem de uzak memleketlerden bi-taraf lisanlardan işitilip dinlenmesi lazım idi 5(18)Mart 1331/1915 de İngiliz ve Fransız donanmasının mağlubiyeti,Osmanlı müdafaasının kıymet ve ulviyyeti uzak yerlerde daha mütebellir (billûrlaşmış,belirmiş) ve daha muayyen akisler husule getirdi.” Emin Ali(GÜZEL,1996:a,1) Çanakkale son yüzyılımızın en büyük savaşlarından birinin yaşandığı ve Türkiye’nin temellerinin atıldığı yerdir.Bir başka söyleyişle “Çanakkale,Yeni Türkiye’nin önsözüdür” 1915 ‘te Çanakkale bütün dünyaya “Çanakkale Geçilmez” diye haykırmış; canı ve kanıyla bir zafer yaratarak, Türk ve Dünya Tarihine altın harflerle adını yazdırmıştır.. Edebiyatçılarımız bu zaferi o gün olduğu gibi zaman içerisinde de tekrar tekrar ele alıp işlemişlerdir.”Tarihî malzeme,edebî eserlerde sıkça kullanılır”(ERCİLASUN,1999).İlk önceleri daha çok şairlerimizin ve tiyatro yazarlarının ilgilendiği bu zaferin başlı başına bir konu olarak romanda ele alınması ,uzun yıllar sonra olacaktır.Yukarıda alıntı yaptığımız Emin Ali’nin ifadesiyle romancılarımız Çanakkale Zaferi’ni bütün açıklığıyla anlatabilmek için “görüş mesafesi”ni beklemişlerdir. Savaş yıllarında cephede yaşanılanların halka mal edebilmek için zamanın şair,yazar ve ressamları bölgeye gönderilmiş ve savaşla ilgili izlenimlerini ,hissettiklerini ve savaşın gidişatını nesillere aktarmaları istenmiştir.Bu geziye katılanların arasında Ağaoğlu Ahmet,Ali Canip,Celal Sahir,Çallı İbrahim,Enis Behiç ,Hakkı Süha,Hamdullah Suphi ,Hıfzı Tevfik, Mehmet Emin,Orhan Seyfi,İbrahim Alaattin gibi isimler vardır. Çanakkale Zaferi’ni konu olarak işleyen eserlerin başında şiir gelmektedir.İbrahim Alaattin,“Çanakkale İzleri” adını verdiği eserinde cephede gördüklerini anlatmış ve eserini “Anafartaların Müebbet kahramanına”sunuşuyla Mustafa Kemal Paşa’ya ithaf etmiştir. Hemen herkesin ezbere bildiği Akif’in şaheseri sayılabilecek “Çanakkale Destanı” bu zaferi edebiyat âleminde taçlandırmıştır. Çanakkale Zaferi tiyatro ve hikayeye de konu olmuştur. Abdülhak Hamid’in “Yadigâr-ı Harp”,Cemal Kuntay’ın“Çanakkale Hakkında Manzum Piyes”; Lütfi Özdemir’in “Çanakkale” adlı tiyatro eserleriyle; Halide Edip’in “Işıldakın Rüyası”,Ahmet Hikmet’in “Sünbül Kokusu”;Hüseyin Ragıb’ın “İki Lâlenin Hikayesi”;Emine Semiha’nın “Bir Damla Kan ve Bir Damla Göz Yaşı”adlı hikayelerini sayabiliriz. Balkan Savaşlarını hikayelerinin başlıca konularından biri yapan ve savaşın gerçekliğini gözler önüne seren Ömer Seyfettin, Çanakkale Zaferi’ni de hikayelerinde başarıyla işlemiştir. ”Yeni savaşlar yeni kahramanlar yetiştirmektedir.”Kaç yerinden ve “Çanakkale’den Sonra”adlı hikâyelerinde hem savaş kahramanlarını hem de onların mücadelesini görerek hayatla barışan ve canlanan insanları anlatır.” Aleko Bir Çocuk”da ise Yunan Papazlarının içteki düşmanlığını,hayatı pahasına önleyen bir Türk çocuğu anlatır.”(ENGİNÜN,1985,41-42) 1918 yılında Yeni Mecmua’nın Çanakkale Savaşları Özel Sayısı bu sahada görülen ilk eserlerdendir.Bu eserin yeni harflerle baskısı Prof.Dr.Abdurrahman GÜZEL’in aktarmasıyla Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi tarafından (1996) yapılmıştır. Prof..Dr.Abdurrahman GÜZEL, “Türk Edebiyatı’nda Çanakkale Zaferi”(!8 Mart 1996 Çanakkale) adlı eserinde Çanakkale Savaşlarını ve zaferi konu edinen edebi eserleri şu başlıklar altında ele alarak değerlendirmiştir: “1.Menkabelerde Çanakkale Zaferi; 2.Destanlarımızda Çanakkale Zaferi 3.Şiirimizde Çanakkale Zaferi; 4.Çanakkale Zaferi ile İlgili bazı Anekdotlar 5.Efsanelerimizde Çanakkale Zaferi”(GÜZEL,1996,I-III) Cumhuriyet dönemi romancılarımız daha önce de belirtildiği üzere Kurtuluş Savaşını, Anadolu’yu ve Anadolu insanını konu edinmişlerdir.Çanakkale savaşlarını müstakil konu olarak işlenmemiş olduğu halde bir çok romanda arka planda ele alınmıştır.Yakup Kadri’nin Yaban adlı romanında Ahmet Celal ve Mehmet Ali Çanakkale Savaşları’na katılmışlar ve Ahmet Celal kolunu bu savaşta kaybetmiştir. Kiralık Konak’ta Hakkı Celis,Çanakkale Savaşı’na gönüllü olarak katılır ve kendisinden beklenmeyen bir şekilde kahramanca şehit olur(BAKIRCIOĞLU,1998,109),Sodom Ve Gomera’da mütareke yılları Çanakkale cephesine bağlanır.Reşat Nuri’nin eserlerinde yer alan kişilerin bir kısmı Çanakkale’de bulunmuştur. Halide Edip Adıvar’ın “Ateşten Gömlek”,”Kalp Ağrısı”,Zeyno’nun Oğlu” romanlarında da Çanakkale Savaşı Milli Mücadeleyle birleştirilmiştir.”Bu romanlarda Çanakkale Zafer’i arka planda tutulmuş, zafere ait izlenimler ve bilgiler ikinci ağızdan aktarılmıştır. Çanakkale Zaferi’nin edebiyatımızdaki yansımaları konusunda Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesinde tarafımızdan biri master biri lisans tezi olmak üzere iki tez yaptırılmıştır.Bunlardan ilkinde Harp Mecmuası Özel sayısının içeriği ve edebî değeri üzerinde durulmuş,günümüzde daha iyi anlaşılması ve okunması için metinler, bugünkü alfabemize aktarılmıştır.İkincisi ise nesrimizde özellikle romanımızda Çanakkale savaşı’nı konu edinmiştir. Değişik araştırıcıların işaret ettiği üzere romanımızda Çanakkale Zaferinin müstakil tema olarak ele alınması oldukça yenidir.Kurtuluş Mücadelesi vermek zorunda bırakılmış bir millet öncelikle bu mücadelenin romanını yazmalıydı.Bu mücadelenin ardından “Anadolu seferberliği” başlatılmıştır ki bu da yapılması gereken işlerin başındaydı.Bu dönemde romancılarımız Anadolu’yu ve Anadolu insanının mücadelesini anlatan romanlar yazmışlardır. Yukarıda belirttiğimiz üzere Çanakkale Zaferi’ne bir çok romanda değinilmiş ancak müstakil bir konu olarak ele alınması için daha çok zaman geçmesi gerekmiştir. Bu belki de Emin Ali’nin ifadesiyle “görüş mesafesi” bakımından da isabetli olmuştur. 1960’tan sonra başlayan tarihî roman yazma eğilimi yazarlarımızı Türk Tarihine yönlendirmiştir.”Türk romanında Türk tarihinin çeşitli devreleri konu alınmıştır” (ERCİLASUN,1999). 60’lı yıllarda Osmanlı tarihine yönelen romancılarımız, İmparatorluğun kuruluşu ve gelişme dönemini, isyanları,fetret dönemini ,padişah anne ve eşlerinin çevirdiği entrikaları, yükselme ve gerileme dönemlerinin bir çok olaylarını romanlara konu ettiler.Bu arada bazı yazarlarımız Türklerin kökenlerine kadar inen roman konularını ele aldılar (ARGUNŞAH,1990). Bunlardan Nihal Atsız’ın Bozkurtların Ölümü ve Bozkurtlar Diriliyor adıyla sonra ikisi bir arada yayınlanan romanlar,Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun ,Turan Tan’ın ve Abdullah Ziya Kozanoğlu’nun (Kolsuz Kahraman, Atlıhan) romanları islâmiyet öncesi Türk tarihini işleyen romanlardır.Bu romanlarda tarihî olaylar, mekanlar ve şahıslar bakımından detaylı bilgi verilmemiştir. ”Bu tarihî bilgi eksikliği bu dönemle ilgili ciddî bir tarih araştırması olmamasından kaynaklanmaktadır.Ancak 1946’dan sonra aynı konuları işleyen romanların ciddî bir kültür tarihi perspektifinde konulara temas ettiğini görüyoruz.”( YALÇIN,1992,183) 1960’larda başlayan tarihî romana ve bir çok tarihî olayın konu edilmesine rağmen Çanakkale Zaferi’nin romanımıza konu olması 1989’lu yıllarda olacaktır. Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun TRT’ye bir film senaryosu olarak başladığı sonradan roman olarak (Nisan 1989) yayınlanan “...Ve Çanakkale” adlı üç ciltlik eseri “Geldiler,Gördüler,Döndüler ”ilk eserdir. Bu romandan sonra yazılan üç roman dikkat çekmektedir.Aynı konuyu ele alan ikinci roman 1997 ‘de Çocuk Edebiyatı Ödülü alan ve 1998 ‘de basılan Serpil Ural’ın Şafakta Yanan Mumlar, üçüncü roman 1998’ de yayınlanan Mehmet Niyazi Özdemir’in Çanakkale Mahşeri , dördüncüsü de Buket Uzuner’in 2001’de yayınlanan “uzun beyaz bulut Gelibolu” adlı eserleridir. Adı geçen dört romanın ikisi roman tekniği, olayın ele alınışı,olay ve anlatım zamanı ve anlatım teknikleri açısından birbiriyle benzerlik göstermektedir.Bu nedenle adı geçen romanlardan Çanakkale Mahşeri ve ...Ve Çanakkale romanlarını tarihî roman olarak adlandırabilir (TURAL,1982) ve tarihî roman çerçevesinde; diğer ikisini Şafakta Yanan Mumlar ve Gelibolu romanlarını bugünün kurmacasına yer veren romanlar olarak adlandırabilir ve o çerçevede değerlendirebiliriz. Bu romanlardan ilki olarak ele alacağımız ...VE ÇANAKKALE ‘de Sepetçioğlu tarihî realiteye uygun davranmak adına bir çok olaya,tarihî şahsiyetlere ve bir çok mekana yer vermiştir. İngilizlerin Osmanlı İmparatorluğundan parası alınan gemileri teslim etmemesi üzerine Enver Paşa ve Talat Bey Almanlarla anlaşır.Almanlar’ dan alınan gemilere Yavuz ve Midilli adları verilerek Rusya’nın Odessa’yı vurması üzerine İmparatorluk I.Dünya Savaşına katılmıştır.Balkan savaşlarından yenik çıkan İmparatorluğun gücünü önemsemeyen müttefikler, Ruslara yardım etmek amacıyla boğazlardan geçip İstanbul’u işgal etmek üzere Çanakkale Cephesi’ni açar.Aynı zamanda İmparatorluk Sarıkamış ve Kanal Cephesi’nde çarpışmaktadır.İngiltere ve Fransa Gelibolu’ya asker çıkartarak İstanbul’a ulaşmak ve Rusya’ya nefes aldırmak isterler.Bu amaçla Hintli,Avusturya,Yeni Zelandalılardan oluşturduğu birliklerle Çanakkale’ye çıkarma yaparlar.İstikbalin Çanakkale’de olduğunu bilen halk maddi manevi bütün varlığıyla cepheye yetişmeye çalışır.Bütün ülkede bir seferberlik başlatılmıştır.Kadını erkeği,genci yaşlısı; büyüğü küçüğüyle bütün bir millet büyük bir mücadelenin içine girmiş,Çanakkale cephesinde büyük bir direnç göstermiştir. Müttefikler Türklerle baş edilemeyeceğini ve anlayarak geri çekilmeye başlar.Miralay Mustafa Kemal Paşa’nın başında bulunduğu 27. Alay birlikleri ile 57. Alay’ın bütün kuvvetleri düşmanla dişe diş mücadele ederek tarihe altın harflerle yazılacak bir zafer kazanmışlardır.Ve büyük bir coşkuyla gelen müttefik orduları büyük kayıplar vererek geri dönerler. Üç ciltlik eser yeterince etki yaratmış değildir.Bunun başlıca nedeni tarihî realiteye bağlı kalmak endişesiyle bir çok olaya,şahsa ve mekana yer verilmiş olması ve romanın kurgusunun yeterince iyi işlenmemiş olmasıdır,diyebiliriz.Tarihî gerçeklere birebir uymak için çok gayret ettiğini söyleyen yazar, tarihi gerçekleri birebir yansıtmanın peşinde olmuştur. Tarihi olayları birebir yansıtmak gerçeklik açısından güzel olmuştur ancak bu güzellik, roman kurgusu bakımından bir kusur olarak değerlendirilebilir.Roman okunduktan sonra kalın çizgilerle akılda kalacak olan ve romandan hayata taşınacak unsurlar açık,net ve parlak değildir.İyi bir romanda hayata taşınacak güzellikler olmalıdır.Roman hayata katkı yapan,hayatı yeniden yorumlayan bir edebi türdür. Bir çok olay,birçok mekan ve bir çok kişi olduğundan okuyucu olarak biz yeterince olayları ve kişileri belleğimize yerleştirme şansını yakalayamıyoruz.Okurken ilgi ve alakayla takip ettiğimiz olaylar, eser ilerledikçe birbirine giriyor ve berraklığı kayboluyor.Okuyucunun zihninde yer etmediği gibi olay ve olaya bağlı vücut bulan şahıslar canlılık kazanıp kendi ayakları üzerinde duramıyor.Yazarın roman boyunca iç ve dış dünyalarını ve savaş konusundaki görüşlerini bütün ayrıntısına varıncaya kadar anlatmaya çalışması da ele aldığı kişileri canlandırıp, kanlandırmaya yetmemiştir.Çünkü romanda kişiler anlatılarak değil eylem içerisinde gösterilerek canlılık kazanır.Burada bu olmamıştır.Bunun bir çok nedeni yanında en önemli nedenlerinden birisi yazarın bütün iyi niyetine rağmen yarattığı kahramanların tanınmış Çanakkale kahramanlarının gölgesinde kalmış olmalarıdır. Bu sadece bu romana özel değildir.Tarihî romanların hemen hepsinde rastladığımız bir durumdur. Bunu aşmak için tarihe mal olmuş kahramanları ya tamamen geri planda tutmak veya romanın kurgusunu o kahramanların üzerine kurup,onları anlatmaktır. Tarihî kahramanlar güneşe benzerler, yanlarındaki yıldızları isteseniz de göremezsiniz. Çanakkale cephesi güneş gibi gözleri kamaştıran kahramanlarla doludur. Onların yanında olup göze görülebilecek yıldızlar yaratmak zordur.Romanda ele alınan bir sürü ismin başına bu gelmiştir.Ele alınan tarihi kahramanlar da yeterince işlenemediği için romanda sosyal, psikolojik ve sosyal –psikolojik yönden güçlü şahsiyetler yaratılamamıştır. ...VE ÇANAKKALE romanının üçüncü cildinin sonlarına doğru Mustafa Kemal’in kahraman olarak tanıtılma çabası da yeterli olmamış, Çanakkale Zaferi’nin gerçek kahramanı olan Mustafa Kemal de yeterince canlı ve etkili gösterilememiştir. Geldiler ,Gördüler ,Döndüler adıyla üç cilt olarak yayınlanan “...Ve Çanakkale” romanında yazar mümkün olduğunca tarihî realiteye bağlı kalma çabasındadır.Bunun için de tarihi olayların kronolojik sırasına ve tarihî kişilere bağlı kalarak kurgulamıştır.Eserin adı da bu kurguya paralel olarak Geldiler,Gördüler,Döndüler şeklinde olmuştur.Üç aşamalı olarak kurgulanan eser,vakaların seçimi,kurgusu ve anlatımı bakımından tarihî gerçekliğe uygun planlanmıştır. Üçüncü tekil şahıs anlatımıyla ( tanrı bilici anlatıcı) kaleme alınan eser, tarihî belgelerde ve hatıralarda anlatılan savaş kronolojisine uygun gelişmektedir.Olayları kuruluktan kurtarmak ve anlatılan gerçekleri roman kurgusu içinde sunabilmek için roman kahramanları Yüzbaşı Ali Efendi ile Dr. Mürsel’in Hesna’ya olan aşklarını anlatır.Üç kişinin arasında geçen aşk serüveni ön plana alınırken savaş arkada bir fon olarak sunulmuştur. Bu da anlatımın zayıflamasına neden olmuş ve romanda yaratılmak istenen atmosfer yeterince yaratılabilmiş değildir. Yazar eserin yayınlanmasından bir yıl önce ( TRT de 1987’de Sinopsi Kurulundan geçerek bir buçuk yıl içinde sekiz dizilik,her biri elli dakika süreli bir senaryo oluştuğunda yapılan eleştirilerden hareket etmiş olsa gerek) 1988 ‘de yazdığı önsöz’de yazdığı eserin bir ilk olduğunu belirterek yapılacak eleştirilere fazla aldırmadığını şöylece ifade eder: “Biliyorum ki bir kısım tarih yazarıyla pek sevgili eleştirmenler(!) bir çok şey söyleyip hiçbir şey anlatmadan,...VE ÇANAKKALE hakkında da yazacaklardır. Varsın yazsınlar. Çünki ben biliyorum ki ,...VE ÇANAKKALE’ den önce bizim dilimizde yazılmış böyle bir roman yoktu...şimdi, var.Bu bile benim için bir şereftir,önceliği olan öteki eserlerim gibi. Ayrıca, “...VE ÇANAKKALE, tarihin alışılmış ders kitaplarından da değil. Bir milletin namusu olduğu için, Plevne’den sonra ana topraklarımızdaki en büyük direniştir;karşı geliştir,millet bütünlüğüyle bir savunmadır. Türkiye Cumhuriyeti Devletinin gücü bu savaşlardan kaynaklanmaktadır.” (SEPETÇİOĞLU,1990,6) Romanda İstanbul,Çanakkale,Şam,İngiltere ağırlıklı olarak ele alınan mekanlardır.Bu mekanlarda geçen olaylar münavebeli bir tarzda anlatılmıştır ki bu da olay zincirinin yeterince anlaşılmasını güçleştirmiştir.Araya olay zinciriyle alakası olmayan gereksiz bölümler konulduğundan olay örgüsünün akışı zedelenmiştir. İstanbul Hükümetinin devletin gidişatına yönelik düşünceleri,İngiltere’nin harekatı yönlendirme planları,cephede yaşananlar,halkın cepheye intikali yukarıda bahsi geçen aşk üçgeni ve Berberakisler-Selameddin Bey-Binbaşı Bennet gibi devletin içinde bulunduğu durumdan yararlanmak isteyen fırsat düşkünleri anlatılan olayların odak noktasını oluşturmaktadır. Birinci ve ikinci ciltlerde sosyal olaylar üzerinde durulan ..Ve Çanakkale’de savaş ağırlıklı olarak üçüncü ciltte(Döndüler) daha yoğun ele alınmıştır.Bu da olayların anlatımında bir sıkışıklığa neden olmuştur.Aynı zamanda bu ciltte Anafartalar kahramanı Miralay Mustafa Kemal Paşa aslî şahıslardan biri olmuştur. Olayların birbirine sıkı sıkıya bağlandığını ve ayrıca iyi kurgulandığını söylemek pek mümkün değildir.Olayların birbirinden kopuk olması ve bir çok olaya yer verilmesi,cephe ile cephe gerisinin aynı anda anlatılması olay zincirini zedelemektedir.Böylesine büyük bir mücadeleyi ve zaferi anlatan ilk roman olduğu halde yeterince etki yaratabilmiş ve okuyucunun ilgisini çekebilmiş değildir. Romanın şahıs kadrosu oldukça geniştir.Lord Kitchener,Vinston Churchill, Hamilton, Lord Fisher ,Liman Von Sanders,Sir Edvar Grey,Amiral Carden,Amiral de Robec vb. gibi yabancı;Enver ve Talat paşalar,Said Halim Paşa,Miralay Mustafa Kemal Paşa gibi bizden devlet ve ordu teşkilatında yer alan tarihi gerçekliği bulunan bir çok şahıs yanı sıra Recep Cavuş, Hesnâ, Sabri,Osman Efendi,Emre,Zehra,Aydın ve Sinan gibi birçok kurmaca şahsa da yer verilmiştir. Tanrısal anlatıcı kimliğinde olan anlatıcı/yazar her iki tarafın da psikolojisini vermeye çalışır.Anlatıcı/yazar burada biraz popülere yönelerek karşı taraftan en çok Hamilton’un düşüncelerine ve psikolojisine yer verir. Türk cephesinde yer alan tüm kişileri ise savaşa ait düşünceleriyle tanıtarak, savaş psikolojisini vermeğe çalışır.Bunlardan bir kaçı hariç hemen hiçbiri derinlemesine ele alınmadığı ve zaman içerisinde tekrar tekrar psikolojisine yer verilmediğinden bu kişiler yeterince canlılık gösteremezler. Hesnâ - Yüzbaşı Ali Efendi,Hesnâ Dr.Mürsel Bey,Aydın-Zehra,Aydın Zübeyde arasındaki aşk üçgeninin yanında Semiha-Teğmen Roger gibi başka aşklara da yer verilmiştir.Bu aşkların derinliği verilememiş ve savaşla ilişkisi de kurulamamıştır.Böylesine büyük bir zaferi anlatan ve realist bir anlatım seçen yazar,bir çok olaya ve bir çok aşka yer verdiğinden seçtiği olayları ve aşkları yeterince yoğun olarak işleyememiştir.Eser Çanakkale savaşları üzerine yazılan ilk roman olmaktan öteye geçememiştir. ...Ve Çanakkale romanında zaman Çanakkale Cephesinin de içinde yer aldığı I.Dünya Savaşı’dır.Yazar romanda bir zamandan bahsetmemekle birlikte anlatılan olayların tarihi zamanına göre romanın zamanı netlik kazanmaktadır.Tarihi gerçekliğe uygun bir anlatım seçen yazar,üç ciltlik eseri bile bu akışa göre adlandırır:Geldiler,Gördüler,Döndüler. İstanbul,İngiltere,Şam ve Çanakkale olmak üzere dört mekanın dikkat çektiği eserde ağırlıklı olarak Çanakkale ve İstanbul üzerinde durulmuştur.Bunlardan biri yönetimin merkezi, diğeri ise olayların geçtiği,savaşın bizzat yapıldığı mekanlar olması açısından önemlidir.Üçüncü kitapta Çanakkale’ye daha fazla yer verilmiştir.Bu eser savaşın ağırlık kazandığı ve Mustafa Kemal’in başarısının yükseldiği mekan olmak bakımından öne çıkmıştır.Dahası Çanakkale milli birlik ve beraberliğin ,gücün ve yeniden doğmanın simgesi durumundadır.Üçüncü kitap “Döndüler” üçlemenin tezinin vurgulandığı eser olmuştur. İngiltere ve İstanbul savaşan tarafların beyni durumundadır.Savaşa karar verilip askerler Gelibolu’ya gönderildikten sonra İngiltere arka planda kaldığından anlatımda fazla etkili olamaz..İstanbul ise savaşın hem beyni hem de sosyal yaralarını ve yönetim içi çekişmeleri göstermek için kullanılmıştır.Eserde sözü edilen mekanlar oldukça geniş tutulduğundan bu mekanlar yeterince anlatılabilmiş değildir. Belki savaşın iki medeniyet arasında olmasının verdiği bir düşünceyle yazar iki medeniyetin yarattığı insan tipini de ele alarak onların Alafranga yaşayışlarından örnekler vererek,Avrupai tarzda döşenmiş konaklarını ve o konaklarda yaşadıkları Avrupâi yaşayışlarını da ele alır. Film senaryosu olarak kaleme alınan ve daha sonradan romana dönüştürülen eserde sade bir dil kullanılmıştır. Realist anlatım tarzını benimseyen yazar akla ve mantığa uymayan ve aklı zorlayan hiçbir kelimeye yer vermemiştir.İngiltere’den şamdan ve İstanbul’dan bahsettiği ve bu mekanlarda farklı seviyede insanların konuşmasında ayrım görmemekteyiz. Bununla beraber fazla olmamakla birlikte esere bir çeşitlilik katması için Trakyalıların konuşmasına (ağzına) ve yerel kelimelere de yer vermiştir. “Bir döğündü Hala Hatun,bir devrilen güneşşe baktı anlamsızca: ”Doğrudur ” dedi;”(H)aklısın.Ne yapalım?.Biz ikimiz kaldık.Toprak çabuk küser be kızım,bize benzemez.İlgileneni çıkmazsa çabuk unutur insanı.Günü geldiğinde kendini (h)atırlatacaksın buncağıza, var olduğunu (h)atırlatacaksın,üstündeyim..sana basıyorum tabanımı ..diyeceksin.”(SEPETÇİOĞLU,1990,127) Tarihî roman kategorisinde değerlendirebileceğimiz ikinci roman Mehmet Niyazi’nin Çanakkale Mahşeri adlı romanıdır.Bu roman da “Ve Çanakkale” gibi tarihe sıkı sıkıya bağlı kalarak kaleme alınmış bir romandır.Olayların gerçekte oluşuna paralel bir anlatım zamanı seçen yazar, okuyucuyu etkilemeyi amaçlamaktadır.Tanrısal bakış açısıyla anlatılan eser, doğrudan doğruya bir vaka parçasıyla başlar. İngiliz,Fransız ve Rus zırhlılarının Türk tabyalarını ateş altına almasıyla yaşanan hareketlilik Mehmet Akif’in Çanakkale destanında anlattıklarının nesir halinde anlatılmasıdır âdeta. Eserin doğrudan vaka parçasıyla başlamasında okuyucuyu etkileme çabası vardır.. Romanın olay örgüsü bir savaş hikayesi gibidir.Savaşla başlar savaşla biter.Tarihî bilgi ve belgelere dayanılarak yazılan eser iyi kurgulanmış olmasıyla tarih eserlerinin kuruluğuna düşmekten kurtulmuştur.Bir mülakata verdiği cevapta “bu romanı yazmak için aralıksız 1992 yılından beri çalışıyorum.””Tarihte ne olmuşsa onu yazmaktır benim amacım.Yetişen nesillerimiz ecdadımızı,o atmosferi tanısınlar isterim...”( ŞEREF,2000,Çanakkale) diyerek romanı yedi yıl süren titiz bir çalışma döneminden sonra bitirebildiğini belirtmiştir. Aynı mülakatta yazar bu romanı yazmak için savaş hakkında yazılan bütün yerli ve yabancı kaynaklara,hatıralara ulaştığını Türk ve yabancı subayların gerek yayınlanmış ve gerek el yazmaları şeklindeki anılarını yıllarca kütüphane kütüphane dolaşarak tek tek incelediğini, dönemin yerli ve yabancı gazete ve dergilerini didik didik incelediğini belirtmiştir. Ayrıca savaşı bütün gerçekliğiyle verebilmek için Çanakkale’ye bir çok defa gelerek savaş alanlarında araştırma ve incelemelerde bulunduğunu ve dahası romanda adı geçen kahramanların memleketlerine,köylerine gittiğini,onların çocuklarını, torunlarını bulduğunu ve onlarla konuştuğunu belirtmiştir. Romanda anlatılan olaylar savaşın tarihî seyrine uyar.Olaylar tarihî olduğu gibi kişiler de tarihidir. Ancak hepsi değildir.Romancı kurgusuna yarayacağını düşündüğü bazı kurgusal kişilere yer verir.Bunlardan Oğuz Amca en çok üzerinde durulan kişi olmanın yanında romanda adı geçen birkaç kişiyle de akrabalık ilişkileri vardır..Hanımı Hatice ve kızı Nadiye, İki oğlu Hasan ve Akif ve küçük oğlu Mustafa romanda adından sık sık bahsedilen isimlerdir. Bu isimlere bakarak bu roman Çanakkale savaşının tarihî kahramanlarıyla Oğuz Amca’nın ailesi ve yaşadıklarını anlatan romandır diyebiliriz.Tarihî şahsiyetler yanında kurgusal kişiler etrafında örülen romanda sosyal ve psikolojik etkileri artırma eğilimleri dikkat çekmektedir. Bu eğilim duygusal etkiyi artırırken romanın gerçekçiliğine gölge düşürmektedir.Yazar olayı dağıtmamak ve bir kişi etrafında duygusal yoğunluk yaratmak düşüncesiyle böyle davranmıştır ama bu ters tepmiştir.Gözyaşları birbirine karışınca etki artacak yerde azalmaktadır. Üçüncü tekil şahıs anlatıcının kullanıldığı eserde anlatıcı her şeyi bilen,gören ve olayların seyri yanında roman kişilerinin geçmişini bilen ve bu konuda bilgi veren olimpik anlatıcıdır. Romanda Türk ve müttefik orduların siperlerinde, gemilerinde cereyan eden olaylar, saldırılar,direnişler,şehitlik mertebesine erme anında yaşanan olağanüstü hadiseler tüm ayrıntılarıyla anlatılmaktadır.Korkusuz Türk askerinin Allah Allah diye şehitlik şerbetini içmesi içtenlikle anlatılırken,her savaşta ve her toplumda korkak insanların da çıkabileceği gerçeğinden hareketle korkak tiplere de yer verilmektedir. Romanın üzerinde durduğu önemli gerçeklerden birisi de bu savaşa katılmak üzere İstanbul’dan
gönüllü olarak Çanakkale’ye gelen Dar’ül-Fünûn öğrencileridir.Bu konu Buket
Uzuner’ in de romanında üzerinde hassasiyetle durduğu konuların başında
gelir.Dahası böyle bir roman yazmasının nedeni bu olay olmuştur. Onlar için “gönüllü gitti ve şehit oldu” yazmışlardı.Bu beni çok etkiledi.O yaşta ölmeleri kadar, bu çocukların Osmanlı Devleti’nin en iyi okullarında okuyan,varlıklı ailelerden gelen çocuklar olmaları beni etkilemişti. Belirli bir eğitim almış,yetişmiş kişilerin ölmesi her ülke için büyük kayıp.O an resimleri gördüğüm zaman bir aydınlanma oldu.”bu çocuklar hakikaten orada ölmeseydi,biz bugün burada mı ? olurduk”dedim.O resimlerin önüne öyle çakılmışım ki,kura saati bitmiş beni çağırıyorlardı! Zannederim o sırada ben,bilinçaltımda bu romanı yazmaya başladım.” Buket Uzuner “Çanakkale Mahşeri bir ferdin değil bir toplumun romanıdır (KIDIR,2003,31)” . Tarihî gerçeklikten ve bu tarihî gerçekliğin kilometre taşı olan kahraman Türk askerlerinden, bu askerlerde bulunan vatan sevgisinden yola çıkılarak Türk milletinin kahramanlığı,mertçe direnişi gösterilerek,yokluklar içinde yaratılan bir varoluş destanının nasıl yazdığını göstermek istemiştir. Bu nedenle de tarihi kişilere daha çok yer verilmiştir.Romanda iki yüz doksan sekiz tarihî kişinin adı geçmektedir (KIDIR,2003,31). Generalinden erine kadar adı geçen bu şahıslardan bazıları her vakada önemli roller oynarken bazıları sadece adıyla duyurulmuştur. Yazar ele aldığı şahısların cephe gerisindeki hayatlarına da yer vererek okuyucu üzerindeki etkiyi daha da artırmak istemektedir. Bir zaferin romanı olan Çanakkale Mahşeri,kahramanlıkların ve kahramanların boy gösterdiği bir romandır.Küçük küçük vaka halkalarından meydana gelen eserde, her vaka bir kahramanın etrafında şekillenmiş ve bir kahramanlığı öne çıkarmıştır. Bütün kahramanlarda millî ruh ve vatan sevgisinin yansıtılmasına özen gösterilmiştir. Kahramanların yanı sıra eserde bazı tiplere de yer verilmiştir. Oğuz Amca,Yahya Çavuş,Konyalı Mıstık,Yusuf,Hasan Şakir,Müderrris Rasih Efendi, Kolordu Kumandanı Esat paşa,Akdeniz Sefer Komutanı Hamilton,Akyazılı Mehmet, Charles, Köy İmamı Ömer Hoca, Mendebur İdris belirli tiplerin temsilcileri olarak romanda yer almışlardır.Ancak bu şahısların hiçbiri derinlik kazanarak karakter olma özelliği gösterebilmiş değildir.Yazarın üzerinde ısrarla durduğu ve bir kahraman olarak takdim ettiği Oğuz Amca bile dillere destan bir kahraman olmayı ve okuyucu üzerinde etki yaratmayı başarabilmiş değildir.Romanın tarihî roman olması,yazarın gerçeklere birebir bağlı kalma gayreti ve savaşın bir kesitini veya arka planını (veya daha dar bir çevreyi ve olayı )değil de tüm savaşın romanı olarak yazılmış olması bu şahıslardan hiçbirisinin karakter olarak öne çıkmasına imkan vermemiştir.Roman okunduktan sonra hatırda kalacak,belleklerde yaşayacak bir karakter yaratılamamış olması romanın eksikliğidir.Yazarın ideal insan diye takdim ettiği ve kahramanlaştırdığı Oğuz Amca ,kırk dört yaşında, üç erkek,bir kız çocuk babasıdır.Romanın genelinde dur durak bilmeden koşuşturan, bitip tükenmek bilmeyen enerjisiyle cephedekilere güç veren kişidir.Oğuz Amca’yı bildik tanıdık birisi olarak takdim etmek isteyen yazar,onu Yahya Çavuşun yanında mermi taşırken gösterir.“Oğuz Amca,Ezineli Yahya Çavuş ve diğer piyade askerleri cephanelikten devamlı mermi taşıyorlardı.”(ÖZDEMİR,1998,7) Yazar tarihî şahsiyetin yanında Oğuz Amca’ ya yer vererek yarattığı kişiye daha gerçeklik katma çabasındadır.Bu etki yaratma düşüncesi kanaatimizce aksi tesir yapmıştır, şöhreti daha fazla olan Ezineli Yahya Çavuş ve diğer kahramanlar Oğuz Amca’yı gölgede bırakmıştır. Tarihî roman yazmanın zorluğu bu noktada, burada olduğu gibi ,kendisini daha çok belli eder.Yazar ya bilinen tarihî şahsiyeti ele alıp bilinmeyen yönlerine ışık tutmalıdır veya ondan mümkün olduğunca uzak durmalıdır. Yoksa,anlatılan kişiler, bilinen kahramanın gölgesinden çıkamazlar. Yazarın donattığı Oğuz Amca aynı kaderi yaşar.Donatılmış kişiliğine rağmen Yahya Çavuş ve diğer kahramanlar kadar belleklerde yer edemez.Oğuz Amca, Türk milletinin genciyle yaşlısıyla bu mücadelenin içerisinde olduğunu ve kanının son damlasına kadar bağımsızlıkları için savaştığını simgelemenin yanında üç oğlundan ikisini,Hasan ve Akif’i Sarıkamış Cephesi’nde kaybetmiş,küçük oğlu Mustafa’yı da Çanakkale Cephesi’ne gönderen yüreği acıyla yanan babayı simgeler.Baba ve oğul aynı cephede savaşırlar ve yüreği ateşlerde yanan bu baba, iki oğlundan sonra en küçük oğlu Mustafa’nın da gözlerinin önünde şehit oluşunun acısını yaşar. Yazar romanda askeri makam ve rütbenin önemli olmadığını,bu mücadelenin içinde komutanından erine, yaşlısından gencine herkesin olduğunu vurgulamak için Oğuz Amca ve Konyalı Mıstık tipini iyi kullanmaktadır.Oğuz Amca’nın herkes tarafından sayılıp sevilmesi gibi cılız çelimsiz bir vücuda sahip Mıstık’ın yaşının küçüklüğüne rağmen gösterdiği cesaret ve atılganlığıyla ordu içerisinde herkes tarafından sevilir.Yazar bu tiplemesiyle çocukların; Anadolu’da yalnız ve çaresiz kalan,yaşamak için mücadele eden,vatan müdafaası için dört er gönderen ve bu erlerden ikisinin ölüm haberini alan buna rağmen metanetini koruyan Oğuz Amca’nın karısı Hatice ile anaların örneğini göstermek istemiştir.Bunlardan başka Hasan Şakir ve Yusuf’la geleceğe dair hayalleri ve idealleri olan,kendilerini bekleyen parlak geleceğe rağmen gönüllü olarak savaşa katılan ve şehit olan ideal gençlere yer vermiştir.Bu yukarıda sözünü ettiğimiz Üniversiteli gençliğin romandaki örnekleridir,ideal gençliğin simgesi durumundadırlar. Mendebur İdris ve Muzır Ruşen ise adlarından da anlaşılacağı üzere olumsuz tiplerdir. Menfaatçi,korkak ve görevini hafife alan kişiler olarak verilir.Charles da böyle bir tipin müttefikler cephesindeki temsilcisidir.Burada dikkat çeken kişilerin zaafları onlara ad olarak verilerek tanıtılmış olmalarıdır. Böylesi tipler düz tiplerdir(AKTAŞ1999), onlardan farklı bir davranış beklenemez. Roman içerisinde bu şekilde adlandırılmaları onların daha baştan tanımlanmış kişiler olduklarını göstermektedir.Bu da anlatımı zayıflatmaktadır. “Çanakkale Mahşeri” zamanı kullanma bakımından Mustafa Necati’nin romanına benzer .O da zamanı kronolojik kullanır.Olayların akışı romanın başından sonuna kadar düz bir çizgide ilerler.Olayların akışını takip ettiğimizde romanın zamanını da takip etmiş oluruz. Bir yıllık bir zaman diliminin işlendiği romanda olayların akışı daha çok aylarla ifade edilmiştir.Böylelikle bir yandan savaşın seyri anlatılırken diğer yandan da ay ay ve hatta saatlerin,vakitlerin bütün ayrıntısı verilerek ortaya konulan uğraş ve çekilen sıkıntılar gösterilmek istenmiştir. “Martın bu pırıl pırıl gününde bütün yeşillikler,denizin mavilikleriyle koyun koyuna uyuyordu(s.57).” ;“Nisan gelmesine rağmen Gelibolu Yarımadası soğuktu;hiç dinmeyen rüzgar bilhassa sabah ve akşamları bıçak gibi keskinleşir(s.93).” “alev yüklü temmuz güneşi...(s.289)”,”ağustosun sonları olmasına rağmen kızgın güneşin alev alev solunduğu vadilerde(s.512)” , ”Eylülün sonlarına doğru kopan fırtına canlı gibi uluyor,kıyılarda kırılan dalgaları azgınlaştırıyordu..(s.521) Özetleme ve yavaşlatma yöntemleriyle zaman bir yıllık bir dilime sıkıştırılmıştır. Romanda bazı zaman dilimleri belirsiz olarak bırakılmıştır.”ertesi sabah,”sabaha karşı”,”ikindiye doğru”,”gün ışırken”,””ertesi gün”,”gecesinde”gibi ifadelerle zaman belirtilmiştir. Oğuz Amca etrafında anlatılanlarla zaman genişletilmiş,Çanakkale cephesi ve Sarıkamış cephesi ile Birinci Dünya savaşı hakkında bilgiler verilmiştir. Bu daha çok milletimizin gösterdiği kahramanlıkları ve savaştığı bir çok cepheyi belirtmek için seçilmiş bir yoldur. Romanda vaka 1914 yılının mart ayında başlar ve müttefiklerin Çanakkale’yi terk ettiği 1915 yılında biter.Bir yıllık bir süre kimi zaman sıkıştırılarak kimi zaman atlanarak işlenmiştir.Olay örgüsünde geriye dönüşlere ve içiçe anlatımlara yer verilmez.Tarihî gerçekliğe bağlı kalan yazar,savaşla ilgili menkıbelere karşı kayıtsız değildir. Eser birtakım menkıbelere (Menkıbelerle Çanakkale Zaferi.) efsanevî olaylara ve olağanüstü olaylara yer vermesi ayrıca üzerinde durulacak noktalardır.Yerli ve yabancı basında yer alan haberlere göre savaş yıllarında yaşanan olayların bazıları hâlâ bugün bile sırrını korumaktadır. (Avusturya basınında Bulut Mucizesi,Anzak Koyuna çıkarma yapanların yanılmaları mucizesi vb.) Gelibolu romanında Buket Uzuner de böylesine bir mucizeye yer vermektedir.Bir kişi iki ülkede birden kahraman olabilir mi ? Sorusunun ardına düşen yazar,kurgusal bağlamda bir efsane yaratmaktadır.Zaman zaman bu efsaneye candan inanan yazar/anlatıcı zaman zaman da yanıldığını,aslında böyle bir şeyin olmasının mümkün olmadığını belirtmektedir.Bununla beraber eserin birçok yerinde anlattığı hikayenin doğru olduğuna hiç şüphesi olmadığı vurgulanmaktadır. Ele geçen mektuplar,Beyaz Hala’nın İngiliz aksanına yakın İngilizce’yle konuşması,hiç kimseye yakınlık göstermeyen Beyaz Hala’nın Viki’ye yakınlık gösterip onunla ilgilenmesi...gibi . Çanakkale Mahşeri romanını bireyselleştirmek üzere yazarın işlediği Oğuz Amca’nın aile trajedisi romanın başlangıcı ve bitişini belirler.Zafer kazanılmıştır ama bu savaş, Sarıkamış’ta iki oğlunu kaybeden acılı babanın küçük oğlu Mustafa’yı da Çanakkale cephesinde almıştır.Çanakkale cephesinde düşman yenilmiş,zafer kazanılmıştır ama zaferin bedeli ağır olmuştur.Yazar ısrarla “hiçbir zafer kolay olmamıştır, Çanakkale zaferi de kolay olmamıştır,görülen,anlatılan ve yaşanan olayların ardında görülmeyen bir çok olay, bir çok fedakarlık, bir çok mücadele vardır” diyebilmek için cephe gerisinden ve milletimizin mücadele etmek zorunda olduğu başka cephelerden özellikle bahseder. Mekan unsuru bu romanda önemli rol oynar.Gerçekçi yaklaşımla kurgulanan eserde anlatılan mekanlar da gerçekçi mekanlardır.Yazar Savaşın yapıldığı bölgeyi uzun uzun inceleyerek birebir gerçeği yansıtmak yoluna gitmiştir.Aynı şeyi Buket Uzuner’in eseri için de söylemek mümkündür.Ama daha önce de değindiğimiz üzere Buket Uzuner’in zaman olarak günümüzü ele alır,mektuplar vasıtasıyla o zamana intikal eder.Aynı yaklaşım Şafakta Yanan Mumlar’da da vardır. “Ve Çanakkale” ile “Çanakkale Mahşeri” ise aradan zaman perdesinin kaldırıldığı eserlerdir.Anlatıcı/yazar olayın olduğu ana gederek,yaşanan savaşları,acıları,aşkları birebir aktarmıştır.Bu anlayışa bağlı olarak iki romanda da anlatılan olayların geçtiği mekanlar tarihî mekanlardır.Her iki yazar da bahsi geçen olayları anlatırken adı geçen tarihî mekanlara bağlı kalmışlardır.Anlatıcı/yazar tarihî dokuyu hiç bozmadan mekan tasvirleri yapmaktadır. Buket Uzuner’in ve Serpil Ural’ın sık sık bahsettiği pansiyonlar,rehberler,kahve,köylüler bu eserde yoktur. Çanakkale Mahşeri’nde mekan iki şekilde kullanılmıştır.Birincisi savunulacak topraklar, düşman askerleri açısından kazanılacak topraklar;ikincisi de bölgenin tabii güzelliğidir. Çanakkale hem Mehmetçiğin hem de düşmanın gözünde alabildiğine güzel bir yerdir.Yazar bu tutumuyla “ bu kadar güzel bir mekanda bu kadar vahşet gösterenlere” tepkisini dile getirmek istemiştir. “Bu ayı, bu yıldızları,harikulade tatlı geceleri İngiltere’de nasıl görebilir, çölün şiir yüklü sessizliğini nasıl yaşayabilirdi.”(ÖZDEMİR,1998,95) Olayların anlatımı itibarıyla Çanakkale Mahşeri’nde üç farklı mekan vardır.Bunlardan birincisi savaş alanlarının ve cephenin bulunduğu Çanakkale;ikincisi hükümet,basın ve aydın çevresiyle İstanbul; üçüncüsü ise evinin son erkeğini savaşa göndermiş olan Hatice’nin yaşadığı yer olan ve Anadolu ve Anadolu insanını temsil eden Erzincan,Kemah.Bu üç mekandan ağırlıklı olarak işlenen mekan savaşın bütün şiddetiyle yaşandığı yer olan Çanakkale ‘dir. “Romanda Çanakkale’nin yetmiş yerinin adı geçmektedir.Verilen bu yerlerden bir çoğunda küçük vak’a halkası meydana gelirken bu yerler tasvir edilmemiş, yalnızca isimleri zikredilmiştir.”(KIDIR ,2003,37) Orhaniye, Ertuğrul, Tekkeburnu, Gökçeada, Seddülbahir,Yeniköy,Alçıtepe,Kabatepe, Eceabat, İntepe, Alçıtepe, Conkbayırı, Karanlık Liman,Gelibolu,Ezine vb. romanda adı geçen bütün yerler bugün de aynı adla anılan gerçek yerlerdir.Gerçekliğe son derece riayet eden yazar, bu bölgede uzun araştırmalar ve incelemeler yaptığını belirtmiştir (ŞEREF, 2000, 16). İstanbul aydının tutumunu sergilemek,gazete ve dergilerin nabızlarını tutabilmek amacıyla romanda üzerinde durulmuş mekandır.Gazetelerden yapılan alıntılar,askerlerin harbiye binalarına akını,Taksim ve Metris kışlaları,Beyoğlu,Beşiktaş gibi mekanlar isimleriyle verilmekte,bu yerlerin tasvirleri yapılmamaktadır.Anadolu’daki sefaleti ve Anadolu insanının fedakarlıklarını anlatmak için Anadolu’nun bazı yerleri fazla derinleştirilmeden ,dekoratif olarak işlenmiştir.Oğuz Amca’nın karısı Hatice ve kızı Nadiye’nin yaptıkları fedakarlıklar ve yaşadıkları olaylar örnek olarak esere girmiştir.Yazar Anadolu’dan ve Anadolu insanından bir kesit sunmak istemiştir. Bu roman bir harp romanıdır.Yazar konuyla alakalı olarak yapılan bir söyleşide romanı hakkında şunları söylemektedir. “-Yazdığınız bir harp romanı mıdır? -Evet bu eserim,tam manasıyla bir harp romanıdır.Ancak tarihî hadiselere sadık kalmak, hatta aynen aksettirilmek üzere yazılmış bir harp romanıdır.Bir çok savaş romanı bir kahramanı veya bir grubu ele alarak onların mücadeleleri etrafında romanı yazarak bir savaş ve cephe atmosferi oluştururlar.Cephe gerisindeki açlık,kıtlık ve sefaletler işlenir.Mesala Tolstoy’un “Harp ve Sulh”romanında savaş en fazla 30 sayfa yer tutar.Romanın geri kalanını,cephe arkasındaki olayla,ayrılıklar,ıstıraplar ve diğer beşerî hadiseler oluşturur.Benim eserim ise,baştan sona harpten ibarettir.Savaşan insanların yücelikleri, sadelikleri ,dramları, ölümler, derinlikler, akıl almaz vakalar,bu milletin özellikleri...olduğu gibi,yaşadıkları gibi nasılsa öylece anlatılmıştır.”(ŞEREF,2000,18) Tarihî ve coğrafik mekanlarıyla savaş alanlarını,soğuğu-sıcağıyla,yazıyla- kışıyla, yağmuruyla - rüzgarıyla Çanakkale iklimini; acısıyla-tatlısıyla, fedakarlığı, asaleti, varlığı-yokluğuyla insanımızı birebir anlatma eğiliminde olan yazar, ”tarihî hadiselere sadık kalmak,hatta aynen aksettirmek üzere “yazmıştır romanını. Kendisinin de belirttiği gibi insandan çok savaşı öne çıkarmıştır.Yazar açısından bir üstünlük gibi takdim edilen bu tavır roman tekniği açısından bir eksiklik olarak kabul edilebilir.Her devirde romancı insanı işlemelidir.”romancı çağının değil , insanın tanığıdır.”(YILMAZ,1996,70) Serpil Ural’ın Şafakta Yanan Mumlar adlı romanı Buket Uzuner’in romanı gibi günümüzden hareket ederek yazılmış bir romandır. İki romanda da savaş doğrudan doğruya konu edilmez.Bu nedenle bu iki romanı birlikte anmak yerinde olacaktır. Şafakta Yanan Mumlar romanın da olay örgüsü roman kahramanı Peggy’nin ve annesi Norma’nın “Şafak Töreni”ne katılmak amacıyla Çanakkale’ye gelmesiyle başlar. Peggy; Çanakkale Savaşı’nda savaşan Büyükdede Frank’ın anılarıyla büyüyen.Peggy’nin kafasında küçük yaştan beri dinlediği anılar nedeniyle, Çanakkale Savaşı ve Gelibolu ile ilgili cevabını bilemediği bir takım sorular oluşmuştur. Bu sorulara cevap arayan Peggy, kendi milleti Anzaklar’ ın bu savaşa İngiltere’ye destek vermek için gereksiz yere girdiğini ve tanımadıkları bir millete topraklarını ellerinden almak için saldırmanın haksız olduğu düşüncesindedir.Peggy’nin annesi Norma, görüşlerini değiştirmek için Peggy’yi Çanakkale’ de yapılacak olan “Şafak Töreni”ne getirir.Peggy ve annesi 25 nisanda yapılan ‘Şafak Töreni”ne katılmak üzere Çanakkale’ye gelip Eceabat’ta bulunan kendisiyle aynı yaşta Zeynep ve annesi Emine’nin işlettiği Konak Pansiyon’a yerleşirler.Birbirine düşünce ve zevk bakımından oldukça benzeyen Peggy ve Zeynep kısa zamanda kaynaşıp, çok iyi arkadaş olurlar.Peggy gibi Zeynep’in de anneannesinin dedesi olan Hasan Dede ve kardeşleri de Çanakkale Savaşları’nda bulunmuş, o da onların anılarını dinleyerek büyümüştür. Aynı zamanda Zeynep Çanakkale’de yetişmesi ve burada yaşaması nedeniyle savaşla ilgili bir çok anı dinlemiş ve savaşla ilgili görüşler edinmiştir. Peggy törenlere Zeynep’i de davet eder,Zeynep bu daveti geri çevirmez ve onlarla birlikte törene katılır...Birbirlerini daha yakından tanıyan aynı zamanda da milletleri hakkında fikir edinen Peggy ve Zeynep hediyeleşerek arkadaşlık bağını daha da güçlendirirler. Zeynep’i ve Türkleri yakından tanıyan Peggy, şafak törenlerinden sonra bu savaşta kendi milletinin haksız olduğunu ve gereksiz yere bu savaşta bulunduğu yolundaki düşüncesini pekiştirir.Kızının düşüncelerini değiştirmek amacıyla yola çıkan Norma,kendi düşüncelerini değiştirerek memleketi Sidney’e döner. Yazarın mesajı oldukça açıktır.Bir çocuk romanı sayılabilecek bu romanda mesaj yazarı tarafından “Önsöz ve Teşekkür” bölümünde şöyle ifade edilmiştir: “Ölenin öldürenden farklı olmadığını vurgulamak, Ölenin de öldürenin de insan olduğunu göstermek, Savaşların sonunda kazanan tarafların bile çok şey Kaybettiğini ve her zaferin perde arkasında Yoğun acıların yaşandığını anlatmak istiyordum.”(Şafakta Yanan Mumlar,Önsöz) Olay örgüsünün basit olduğu bu roman yazarın açık mesajını ortaya koyabilmek amacıyla yazılmış hissi verir.Dilini çok iyi bilmediği Zeynep ve annesi Emine ile Peggy’nin kurduğu dostluk ve her ikisinin de rahat anlaşması dikkat çekicidir. Üçüncü şahıs anlatıcının kullanıldığı romanda yazar/anlatıcı zaman zaman da romanda bilincinden ve bakış açısından yaralandığı kişiler olmuştur.Anzaklar’dan Peggy,Türklerden Zeynep anlatıcı /yazarın sözcü olarak seçtiği iki kişidir. İkisinin görüşleri,bakış açıları farklı olmak lazım gelirken yazar aynı düşüncelerde bu ikisini birleştirmektedir ki bu da romancının kendi düşüncelerini iki kişiye paylaştırarak anlatmasından kaynaklanmaktadır. Romanlarda anlatıcılar çoğullandırılabilir. Bu TEKİN(1999)’inde belirttiği gibi anlatıma zenginlik katar.Romanda çoğul bakış açısı kullanıldığında bakış açısından yaralanılan kişiler kendi psiko-sosyal durumlarına göre konuşturulmalıdır.Peggy ve Zeynep’te bunu göremiyoruz. Anlatıcının sözcüsü durumunda olan bu kişiler yazar/anlatıcının görüş ve düşüncelerini anlatırlar.Bu nedenle iki veya daha çok anlatıcının çoğul bakış açısıyla anlatımıyla kazanılacak derinlik ve çatışmayı eserde görememekteyiz. Anlatıcı/yazar Peggy,Zeynep ve Norma’nın düşüncelerini hep kendi düşüncelerinin ekseninde tutar ve sonra hepsini birden aynı düşüncede birleştirir.Çatışma olmadığı için de romanda gerilim,ima ve örtme gibi kurguya ait özelliklerde eksiklikler gözlenir. “Savaşmanın bir amacı olmalı” diye düşüncelerini açıkça ortaya koyan Peggy’nin sözlerini “ölmeyi de öldürmeyi de geçerli kılacak önemli bir amaç” diye bitirmesiyle yazarın mesajı çok açık bir şekilde ifade edilmiştir. Ramazan Çanakkale Mahşeri ile Şafakta Yanan Mumlar romanını karşılaştırma yaparken şu özelliklere dikkat çeker: “ Çanakkale Mahşeri’ni, yazarın şâhidi olmadığı ancak kaynaklar vasıtasıyla edindiği bilgi birikiminin mahsulü olan tarihî romanlar kategorisine dahil edebiliriz. Şafakta Yanan Mumlar’ı ise, yazarların –mektuplar aracılığıyla geçmişe yani tarihe uzansalar da- şâhidi oldukları dönemleri anlatan romanlar kategorisine katabiliriz. Bu romanları ele aldıkları konulara göre incelediğimizde de, Çanakkale Mahşeri’nin yalnızca belli bir tarihî dönemi (Birinci Dünya Savaşı yıllarını) konu aldığını; Şafakta Yanan Mumlar’ın ise farklı tarihî devirlerdeki olay ve şahısları birbiriyle ilişkilendirerek ele aldığını görürüz. Her iki romanda da kişilerin iç dünyası verilirken ağırlıklı olarak iç çözümleme tekniği (yaşanmakta olanı aktarma) kullanılmış, bunun dışında Şafakta Yanan Mumlar’da iç konuşmalara da başvurulmuştur. Çanakkale Mahşeri’nde kişiler, hem içten hem de dıştan bakışla dengeli olarak aktarılmışken; Şafakta Yanan Mumlar’da ise, karakterlerin iç dünyaları ve kafalarından geçenlerin aktarılması ikinci plandadır.”(GÜLENDAM 2002) Dördüncü roman olarak ele alacağımız Buket Uzuner’in uzun beyaz bulut GELİBOLU romanı günümüzden hareket edilerek yazılmış bir romandır.Yeni Zelanda Wellington’da psikolog olarak çalışan Victoria Taylor’un Çanakkale’ye gelmesiyle başlayan roman onun memleketine dönmesiyle son bulur.Bu geliş sıradan bir ziyaret değildir.Victorya (Viki) Gelibolu Savaşları’na katılan ve savaş esnasında kaybolan ve bugüne kadar bulunamayan büyük dedesi Alistair John Taylor’un (Aynı soyadla Çanakkale Cephesine katılan Anzak subayı vardır KIZILDAĞ,2003,231) izini araştırmak ve dedesinin bugüne kadar bulunmama hikâyesini öğrenmek istemektedir. Kendi kafasından bu hikayeyi tamamlamıştır. Dedesi çarpışmalar esnasında ölmemiş,bir Türk askeriyle yer değiştirmiştir. Onun iddiasına göre yer değiştirdiği kişi Eceyaylası Köyü’nde adını yiğitlik hikayeleriyle duyurmuş Çanakkale Gazisi Alican Çavuş adında bir Türk kahramanıdır. Savaşa katılan bu iki insan arasında bazı benzerlikler vardır.Ancak bu benzerliklere bakarak hikayeyi kendi istediği gibi tamamlamak Viki’yi yanıltacaktır.Çanakkale Savaşları sırasında İngilizlere esir düşen ve ”İngiliz işkenceleri”ne maruz kalan ve uzun yıllar bir İngiliz subayının seyisi olarak çalışan Alican Çavuş sağ salim olarak geri dönmüştür.Soyadı kanunundan sonra (seyis olduğu için olsa gerek) “Taylar” soyadını alır.Meryem adında bir köylü kızıyla evlenip “Uzun, Beyaz, Bulut” adında üç çocuğa sahip olan Alican Çavuş yaşarken de 1985’te öldükten sonra da dini bütünlüğü,milliyetçiliği ve derin kültürüyle halk arasında saygın bir yer edinmiştir.Üç çocuğuna da İngilizce öğretmeğe ve onların eğitimiyle yakından ilgilenmeye çalışan Alican Çavuş,tek kendisine büyük bir sevgiyle bağlı kızı Beyaz üzerinde etkili olmuştur. Beyaz’ı İstanbul’a öğretmen okulunda okutmak istemişse de karısı Meryem’in baba-kız arasındaki sevgiyi kıskandığından buna izin vermemesi nedeniyle isteğini gerçekleştirememiştir.O günden sonra Alican karısına alabildiğine kırılmış,Beyaz da annesine inat olsun diye hayatı boyunca hiç evlenmeyerek babası son nefesini verinceye kadar onun yanında kalmıştır. Victoria Alican Çavuş’un soyadının dedesinin soyadına benzerliğinden ve bazı tesadüflerden hareketle Gazi Alican Çavuş’un kendi dedesi olduğunu iddia eder.Bunu araştırırken Ali Çavuş’un seksen yaşındaki kızı Beyaz Hala ile görüşmek ister.Önceleri bu teklifi reddeden Beyaz Hala, Türk misafirperverliğinin gereği olarak Viki’yle görüşmeyi kabul eder.Bu görüşmeler esnasında Alistair John Taylor’un Alican Çavuş olmadığı anlaşılır. Bu gerçek karşısında hayal kırıklığına uğrayan Viki hastalanır,birkaç gün Beyaz Hala’nın evinde misafir kalır.Bu arada okunan bazı mektuplar da aslında gazi Alican Çavuşa değil onun yakın arkadaşı olan ve savaşta ölen Teğmen Ali Osman’a ait mektuplardır. Romanda iki zaman dilimi iç içe kullanılmıştır.Birincisi 2000 yılının mart ayında yukarıda anlatılan iddiayı ispatlamak için kalkıp Çanakkale,Gelibolu ,Eceyaylası köyüne gelen Viktoria’nın yaşadıklarına ait zaman, ikincisi ise mektuplar vasıtasıyla intikal edilen Çanakkale Savaşları’nın yapıldığı zaman. Birinci zaman diliminde Viktoria’yı önce rehber eşliğinde Gelibolu, Anzak Koyu’nu ve Eceyaylası köyünü gezerken ve sonra Beyaz Hala’nın evine yerleşirken görürüz. Victoria ve Beyaz Hala romanın baş kişileridir.İki kadın arasında yaşanan çatışma romanın gerilimini yükseltmektedir.Romanın başlarında Victoria’nın kayıp dedesi Alistair Jonh Taylor’u aramak düşüncesi daha ağırlıklıyken,ilerleyen bölümlerde Beyaz Hala’nın ağırlığı görülmektedir.Beyaz Hala kendi açısından Çanakkale Savaşlarını anlatırken o da Viki gibi dedesinden kalan ve aslında dedesinin arkadaşı Teğmen Ali Osman’a ait olan mektupları Viki’ye okuyarak savaşın Türk tarafından nasıl geliştiğini ortaya koymaktadır. Beyaz Hala’nın evinde kalmaya başlayan Viki onun hikayesini ve düşüncelerini dinledikçe ona hayranlık duymaya başlar.Beyaz Hala’nın İstanbul’da çalışan Avukat Ali Osman adındaki yeğeninin Çanakkale’ye gelmesi ve Victoria ile yakınlaşmasıyla eserin çehresi biraz daha değişir.Ali Osman’ın tarihe bakış açısının biraz farklı olması ve bazı meseleleri sorgulamak istemesi yazarın ustaca bir buluşudur ve iki genç arasında filizlenen aşk da bu meselelerin tatlılık içinde sorgulanmasını kolaylaştırmıştır. Tarihin okunacak düz bir metin olmadığını belirten Ali Osman sözlerini şöyle sürdürür: “Viki,tarih sadece merak yüzünden mi yazılıyo sence?Tarih yalnızca geçmişin yazıldığı düz bir metin olabilir mi ? Ya da tarih,yaşadığımız zamanla hiçbir ideolojik bağlantı kurulmadan mı yazılıyor sanıyorsun”(UZUNER,2001,309) Savaşı her milletin bakışı da farklıdır.Çanakkale zaferine bakıştaki farklılaşmayı Ali Osman şöyle ifade eder: “Çanakkale Savaşları Türkler için bir zaferdir.İngilizler bunu kendi geri çekilişleri olarak yazarlar. Anzaklar için Gelibolu kendi ulusal kimliklerinin kazanıldığı bir olaydır.Almanlar bunun kendi zaferleri olduğunu çünkü Çanakkale Savaşları’nın komutanının bir Alman general olduğunun söyleyebilirler.Çanakkale Savaşı 20.yüzyılın en önemli savaşlarından biridir.Rus Çarının devrilmesi ve Sovyetler Birliği’nin Kurulması,bu savaşı Türklerin kazanması sonunda gerçekleşmiş,başka değişle dünya tarihi bambaşka bir yöne kaymıştır.İşte burada da aynı savaş,aynı savaşa katılanların tarihlerinde birkaç farklı versiyonla anlatılmaktadır. ” (Gelibolu,s.311) Gelibolu romanında çatışma hem tarihî olayların anlatımında hem de tarihe bugünün insanlarının bakışında vardır.Viki tarihe kendi açısından bakarken,Beyaz Hala kendi açısından bakmaktadır.Yanıldığını söylerken bile “hâlâ ben böyle inanıyorum,siz inanmasanız da “der gibidir. Her iki romanın ortak yanlarından birisi mektuplarla tarihe yönelmektir.Daha önce de belirttiğimiz üzere Viki ve Beyaz Hala oturup dedelerinin yazdıkları mektupları okumaya başlarlar.Romanın kurgusunda ve tarihi olayların aktarılmasında önemli yer tutan bu mektuplardan ilki 19 Ocak 1915 Salı (Zeytûn Askerî kampı-Mısır) tarihli Alistair John Taylor’un anne ve babasına yazdığı mektuptur.Bu mektuptan I.Dünya Savaşı’nın gidişatını bir Anzak subayının kaleminden,anne ve babasına yazdığı için oldukça samimi anlatımından öğrenmekteyiz.Karşılaştırma yapabilmek ve çatışmayı vurgulayabilmek için ikinci mektup ihtiyat Zâbiti (yedek subay) Ali Osman’ın 26 Kanûnevvel 1330 (Kudüs, Filistin) tarihli mektubudur. Sonraki mektuplar Çanakkale’den gönderilmiştir.Yazar birinci mektupla savaşın daha geniş bir panoramasını vermek istemiştir.Çanakkale cephesi açıldıktan sonra ordunun büyük bölümü buraya sevk edilmiştir.Daha önceden mektuplarını okuduğumuz Alistair John Taylor ve Mülazım Ali Osman’ı artık bu cephede görmeye başlıyoruz. Onların anlatımıyla yazar “zaman perdesini”aradan kaldırıyor.Bu tarihi romanlarda sık başvurulan bir yöntemdir. “Birebir olmuş işleri anlatıyorum bunda uydurma yok bunu görün” demektedir yazarlar. Bir yandan da anlatıcıyı çoğullaştırırlar. Onların bakışını,duygusal ve düşünsel zenginliğini esere sokmanın yolunu bulmuş olurlar.Biz bugün böyle düşünüyoruz ama acaba onlar savaşırken neler,neler düşündüler”diye akıllara takılan sorunun yanıtını kendiliklerinden vermiş olurlar.Arada aktarıcı kullanmadan doğrudan doğruya savaşanların ağzından yazılmasının nedeni budur. Mektubun bir başka özelliği de samimi olması ve riyasız olması. Mektupların aileye yazılmış olması ise yazılanların ve söylenenlerin samimiyet derecesini ve doğruluğunu bir kat daha artırmaktadır. Her iki mektupta da biz savaşın gidişatı hakkında bilgi alırız .Olaylar iki değişik bakış açısı ve anlatıcıyla zenginleştirilmiş bir anlatımla sunulur.İki subayın anne ve babalarına hitapları iki ayrı dünyanın insanı olduklarını göstermektedir. “Sevgili Anne ve Baba,Çok Sevgili Helen ve Küçük Stuart, Yolladığınız Noel paketini ve mektuplarınızı aldık.Sizden gelen her satır ve paket,cennetten gelmiş kadar güzel bir duygu yaratıyor bizde. Hayatımda Noel’i çölde geçireceğimi rüyamda görsem inanmazdım.”(Gelibolu,s.57) Muhterem Valideciğim,Muazzez Biraderim Salih, Şefkat ve nasihatle dolu mektubunuzu aldım.Bin defalarca öptüm,başıma koydum.Mektup,İstanbul,evim,siz ve biraderim gibi kokuyordu.içim açıldı.Allah sizden razı olsun Valideciğim. Umarım sağlık ve afiyettesinizdir.”(Gelibolu,s.67) Mülazim Ali Osman’ın yazdığı ikinci mektup“10 Temmuz 1331 Cuma; Çanakkale” ; üçüncü mektup 30 Temmuz 1331 Çanakkale”; Alistair John Taylor’un yazdığı ikinci mektup “10 Ağustos 1915,Gelibolu”tarihini taşımaktadır. Mektuplardan savaşın seyrini yakın zaman aralıklarıyla öğreniyoruz.Yukarıda da belirttiğimiz üzere, arada hiç kimse olmaksızın savaşa tanık oluyoruz. Romanda içiçe iki zamandan bahsedebiliriz.Birincisi Viki’nin Gelibolu’ya geldiği içinde bulunduğumuz zaman;ikincisi ise mektuplar vasıtasıyla usta bir geçişle ulaşılan savaş yılları.Gün,ay ve saat verilerek savaşan insanların ilk ağızdan savaşı anlattığına tanık oluyoruz.Hayır öyle olmamıştır, olmaz deme hakkını yazar okuyucudan alıyor.Bunu ben yazmadım işte bu savaşı yapanlar yazdı” dercesine iki kadına okuttuğu mektupları gözyaşları içerisinde okuyucunun da dikkatlerine sunmaktadır.Mektuplarla ve orada yazılanlarla yakından ilgili iki kadının Viki ve Beyaz Hala’nın duygusallığı da okuyucuyu etkilemektedir.Yazar herkesin durup düşünmesini istemektedir anlatımı ve kurgusuyla da bunu başarmıştır. Mektubu okuyan Viki: “çok yorgun görünüyordu.Yüzü kızarmış,vücut ısısıs yükselmişti.Başı felaket ağrıyordu.Sanki âniden ateşi çıkmıştı.. “Büyük dedem Alistair John Taylor’dan bir daha haber alınamadı.Savaştan sonra yapılan bütün araştırmalara karşın mezarı da bulunamadı.”(Gelibolu,145) Burada Viki kendi tezini destekler tarzda konuşmaktadır.Ancak Ali Osman’ın yazdığı son mektuptan üç gün sonra 15 Ağustos 1915’te Anafartalar Cephesinde şehit olduğunu öğrenince iyiden iyiye şaşırır. “Viki’nin içi çekildi.Bu kadarı da fazlaydı.Bu kadarı gerçekten çok fazlaydı.Başı döndü.Her şey çok mu karışmıştı,yoksa bazı şeyler fazlaca mı berraklaşmıştı?karar veremedi.Fakat yolunu iyice kaybettiğinden emindi. Ayağa kalkıp,bu evden ve bu esrarengiz kadından hemen kaçıp kurtulmak istedi.kafasını karıştırmak için komplo mektuplar okuyan bu inatçı ve dayanıklı kadından uzaklaşmak,onu bir daha hiç görmemek için dehşetli bir arzu duydu.”(Gelibolu,s.159) Romanda olağanüstü olaylara ve anlatıma yer verilmezken,Çanakkale savaşlarında anlatılan neredeyse bilimsel araştırmalara konu edilecek “bulut vakası” bu romanda da Beyaz Hala tarafından kesin bir dille ifade edilir. “12 Ağustos 1915’te hani o Gelibolu’nun meşhur bulutu vardır ya,hah işte bir tabur asker onun içinde kayboldu.”(Gelibolu,s.165) Bu hikaye Beyaz Hala tarafından bütün ayrıntısıyla sanki o an oradaymış gibi anlatılır.“12 Ağustos 1915 sabahı,Suvla koyunda,ekmek somununa benzeyen ha şööle yedi sekiz tane bulut vardı.”dedi Beyaz Hala.Sesinde,12 Ağustos 1915 günü bizzat kendisi oradaymış ve bahsettiği bulutları gözleriyle görmüş bir şahidin güveni vardı.”(Gelibolu,s.167) Viki de anlatılan bu hikayenin kendi memleketlerinde de çok bilinen bir hikaye olduğunu, İngilizlerin savaş bittiğinde bu kayıp taburun iadesi için Türklere başvurduğunu ama Türklerden yanıt alamadığını belirttir. “...İngilizler bu 267 kayıp askerin Türkler tarafından öldürüldüğüne inanıyorlar,ya...”dedikten sonra “geçen yıl BiBiSi,yani..hani şu İngiliz televizyonu var ya,işte o televizyon,bu konuda dizi film yaptı.Filmin adı Kralın Adamlarıydı galiba.Filimde Gelibolu’da kaybolan o taburun Türkler tarafından imha edildiği anlatılıyordu;bir çeşit soykırımı gibi...”(Gelibolu,s.167) Bunları söyledikten sonra” ha ha ha”diiye gülen Viki’ye Beyaz Hala’nın tavrı sert olur.”dümdüz Viki’ye baktı.Viki bu bakışı görünce,yanlış yapmış bir çocuk gibi dudaklarını büzdü.(...)Pişman oldu Viki.” Viki’nin bu tatsız şakasından sonra Beyaz Hala,düzgün bir sesle: “Türkler Gelibolu’da adil ve dürüst savaştılar Viki hanım.Onlar memleketlerini ve hürriyetlerini korumak için ölüyorlardı. Ah aahh...Allah öğretmesin ama ölmenin de çok değişik sebepleri vardır marı!”dedi üzgün bir sesle.Sonra yutkundu ve eski karalı,dik kafalı sesiyle devam etti;İşgalciler haksızdır.Her kim olursa,her nerede olursa olsun,işgalciler haksızdır.İster İngiliz,ister Türk,ister Zelandalı,ister Östralyalı olsun... Ve haksızlar daima lanetlenirler.”(Gelibolu,s.167) Beyaz Hala kaynaklarda da geçen bulut hikayesini, Viki’nin anlattıklarını ve peşinde olduğu hikayeyi akıl yürütme yoluyla çürüttükten sonra kendisinden emin bir şekilde Viki’ye şu tavsiyelerde bulunur ki bunlar romanın da üzerinde ısrarla durduğu,tartıştığı tezlerdir. “Yaa işine geleni bilirsin,gelmeyeni bilmezsin di m.?...Olmadı işte... Sen tee buralara kadar kalkıp gelicen,hem de kitaplarda , filimlerde ne varsa cuppadanak yutcan! Ama hikayenin devamını bilmeyecen.Olmadı işte.Bak sana tavsiyem,ööle her duyduğuna, gördüğüne hemen inanma.Yoksa bööle yanılırsın marı,sen git,o şakacı babana annat bunları.Gelsin benim misafirim olsun,çay içsin,sütlü tarhana içsin ama gelsin de buraları görsün. Marı.”(UZUNER,2001,168) Sonuç itibariyle iki gruba ayırarak değerlendirdiğimiz bu romanların hemen hepsinde ortak bazı öğelerin olması da hangi zaman dilimi kullanırsa kullanılsın romancılarımızın bir tarihi realiteyi anlatırken ortak öğelerden hareket etmiş olmalarıdır.Romanlarda ortak öğelerin en başında “efsaneler”gelmektedir. Çanakkale akla sığacak bir savaşın çok ötesinde bir mücadeleye tanık olduğu için savaşla ilgili bir çok efsane anlatılmıştır.Çanakkale Mahşeri’ nde Ahmet Saffet Bey’in Barbaros rüyası(272), Derviş İbrahim efsanesi (S.432), Seyyid Onbaşı Efsanesi(s.211), Cevat Paşa’nın rüyası(80) “...Ve Çanakkale” de Mustafa Kemal’in çeketinin sol cebinde bulunan saatin’in onu ölümden kurtarması efsanesi ile Gelibolu’da ise “Beyaz bulut efsanesi”(166)yer almıştır.Romanların hepsinde Anafartalar Kahramanı Mustafa Kemal’e yer verilmiştir.Ve Çanakkale’de ..”Bomba Sırtı olayı”Mustafa Kemal’in anlatımıyla romanın başında yer alırken,Gelibolu romanında Mustafa Kemal’in tarihe geçen şu ifadelerine yer verilir: “Bu memleket toprakları üzerinde kanlarını döken kahramanlar,burada bir dost vatanın toprağındasınız.Huzur ve sükûn içinde uyuyunuz.Sizler Mehmetçiklerle yan yana,koyun koyunasınız.Uzak diyarlardan evlatlarını savaşa yollayan analar,göz yaşlarınızı dindiriniz.Evlâtlarınız bizim bağrımızda,huzur içindedirler ve huzur içinde uyuyacaklardır. Onlar bu toprakta canlarını verdikten sonra artık bizim evlâtlarımız olmuşlardır.Atatürk,1934”(UZUNER,2001,305) Romanlarda “mektuplar” üçüncü önemli ortak yanlardır.Bundan başka İngiliz Cephesini anlatılırken Hamilton’un günlüğü ,Türk ve Anzak askerlerinin yiyecek yardımlaşmaları ve türküler ve milletlerin savaşa bakış açıları diğer ortak konulardandır. “Ve Çanakkale”,Geldiler,Gördüler,Döndüler olmak üzere üç ciltten oluşan romanda yazar,romanı uzun bir araştırma ve inceleme sonucunda tarihî gerçekliğe bağlı kalarak yazdığını belirtmesi daha başlangıçta okuyucuda tarihle baş başa kalma düşüncesini yaratırken, romanda savaşın tarihî gelişiminden ziyade savaş yıllarının farklı tabakalardaki yansımaları ele alınarak, Çanakkale cephesiyle birleştirilmiştir.“Çanakkale Mahşeri”tarihi gerçekliği kronolojik zamana bağlı kalarak ve savaşa yoğunlaşarak, savaş kahramanı Oğuz Amca’nın etrafında Birinci Dünya savaşının,Sarıkamış cephesinin,cepheye asker gönderen Anadolu insanının ve Çanakkale de çarpışan rütbeli,rütbesiz Türk insanının yarattığı kahramanlıkları anlatan bir romandır. Şafakta Yanan Mumlar, tarihin yeniden sorgulanması gerektiğinden yola çıkan çocuklar aracılığıyla insanlara yeniden düşünme fırsatı yaratan bir romandır.Bu yönüyle Uzunerin, tarihi sorgulamasıyla da örtüşmektedir.”Gelibolu” bir kurmaca öyküyle de başlasa mektuplarla savaş yıllarını,sonraki gelişmeleri ve günümüzde tarihi ve kahramanları yeniden sorgulamamıza imkan vermiştir.Romanda bir savaşın savaşan taraflarca nasıl algılandığı, dahası bir savaş kahramanın iki millet için de kahraman olup olamayacağı sorgulanmış,tarihe yeniden farklı açılardan bakılabileceği ancak,tarihe mal olmuş kahramanların rahat bırakılması gereği üzerinde durulduktan sonra tarihin de mahremiyeti olduğuna dikkat çekilmiştir. Roman bir kurgu sanatıdır.İster tarihi konu olarak alıp işlesin isterse tarih dışında konuları işlesin;roman ele aldığı, işlediği kurguda insanı,insanî olanı bulup çıkarmalı ve onu işlemelidir .Hangi tarz roman olursa olsun, hangi çağı ele alırsa alsın, romanın odağında insan vardır.Tarihimize altın harflerle yazılmış böylesine bir zafer daha bir çok yönden,bir çok kurgu içerisinde başka başka cephelerden dikkatlere sunulacak,daha nice güzel edebî eserlere konu olacaktır,olmalıdır. KAYNAKÇA: AKTAŞ,Şerif,1991 Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş,Akçağ Yayınları,Ankara GÜLENDAM,Ramazan,2002 Romanda Çanakkale Savaşı :Mehmet Niyazi’nin Çanakkale Mahşeri ile Serpil Ural’ın Şafakta yanan Mumlar Adlı Romanlarının Bir Karşılaştırma Denemesi,Türk Yurdu,Mayıs GÜZEL,Abdurrahman;1996 Çanakkale,[Yeni Mecmua’nın Özel Sayısında neşredilen Çanakkale Savaşları Üzerine Değerlendirmeler,İstanbul,5/18 1331/1915] ______________ ;1996 Türk Edebiyatı’nda Çanakkale Zaferi,Çanakkale,Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Rektörlüğü Atatürk ve Çanakkale Savaşlarını Araştırma Merkezi Yayınları No:3
KIDIR;Derya,2003 Türk Romanında Çanakkale Savaşı(Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Basılmamış Lisans tezi,Çanakkale) KIZILDAĞ,Selçuk,2003 Çanakkale Cesaretin Bedeli,Arma Yayınları,İstanbul MORAN,Berna,1991 Edebiyat Kuramları ve Eleştiri,Cem yayınevi,İstanbul ÖZDEMİR,Mehmet Niyazi,1998 Çanakkale Mahşeri;Ötüken yayınları,İstanbul SEPETÇİOĞLU,Mustafa Necati;1990 ...Ve Çanakkale (Geldiler,Gördüler,Döndüler)3 cilt,İrfan Yayınevi, İstanbul
ŞEREF,Banu ,2000 Mehmet Niyazi,Hayatı,Sanatı,Eserleri,(Çanakkale On Sekiz mart Üniversitesi Basılmamış Lisans Tezi,Çanakkale) TEKİN,Mehmet,2001, Roman Sanatı,Ötüken Yayınevi,İstanbul TURAL,Sadık,1982 Zamanın Elinden Tutmak,Ötüken Neşriyat A.Ş.İstanbul URAL,Serpil,1998 Şafakta Yanan Mumlar,Sev-Yay.İstanbul UZUNER,Buket,2001 Uzun-Beyaz-Bulut Gelibolu,Remzi Kitapevi,İstanbul YILMAZ,Durali,1996 Roman Sanatı ve Toplum,Ötüken Yayınevi,İstanbul
Yrd. Doç. Dr. MESUT TEKŞAN Yorumlar
İçerik yoruma kapalıdır.
|
