|
 |
 |
Şeyhî / Hayatı
 Şeyhî’nin mahlası hakkında fikir yürüten bir kısım kimseler, şâirin şeyh olabileceği yönünde açıklamalarda bulunuyorlarsa da bu görüş ilim dünyasında pek itibar görmemiştir. Esasen tabiplik ve attarlık mesleğiyle iştigal edip, maişetini bu yolla kazanan Şeyhî’nin şeyh olması da akla uzak bir ihtimaldir. On beşinci asrın en önemli edebî kişiliklerinden birisi olarak kabul edilen Şeyhî, Germiyanoğulları Beyliği’nin sınırları dâhilinde yetişmiş, etkili bir şâir ve büyük bir sanatkârdır. İsmi hakkında kesinleşmiş bir malûmat bulunmamakla birlikte, birçok kaynakta adı “Yusuf” olarak kabul edilmektedir. Lâkin bunun yanında isminin “Sinan” olarak zikredildiği kaynaklar da azımsanmayacak kadar çoktur. Kaynakların büyük çoğunluğu, Çelebi Mehmed’i tedavi ettiği yıllarda şâirin kırklı yaşlarda olduğu hususunda hemfikirdir. Bu tahmine göre şâirin 1370’li yıllarda doğmuş olabileceği sonucu ortaya çıkmaktadır. Tabib olması münasebetiyle “Hekim Sinan” olarak anıldığı da kesinleşmeyen söylentiler arasında bulunan Şeyhî, ilk eğitimine devrinin kültür merkezlerinin başında gelen Kütahya’da başlamış ve rivayetlere göre bu arada kendisi gibi meşhur bir şâir olan Ahmedî’den ders okumuştur. Mevcut tezkirelerin bildirdiğine ilk eğitimini tamamladıktan sonra ilmini artırmak ve öğrenimini tekmil etmek için genç yaşta İran’a hicret etmiştir. Uzun bir müddet burada kalıp tıp, tasavvuf, ecza ve hikmet gibi ilim dallarında eğitim alan Şeyhî, Sehî Bey tezkiresine göre bu yıllarda Seyyid Şerif-i Cürcânî ile sınıf arkadaşı olmuş, ondan istifade etmiştir. İran dönüşü sırasında, Şeyhî’nin Ankara’ya uğrayarak Hacı Bayram-ı Velî’ye intisap ettiği ve bu münasebetle “Şeyhî” lâkabını aldığı, kendisi hakkında kaynaklarda geçen rivayetler arasındadır. Memleketine döndükten sonra Germiyan’da bir attar dükkânı açıp tabipliğe başlayan şâir, evvelâ Germiyan Beyi 2. Yakub’un hizmetine girmiş, daha sonra Süleyman Şah’ın saltanatı döneminde, Germiyan’ın Osmanlılara düğün hediyesi olarak verilmesi üzerine Çelebi Mehmet ve daha sonra 2. Murad’a intisap etmiştir. Fakat onun en fazla temasta bulunduğu şahıs, şüphesiz Germiyanlı Yakub olmuştur. Germiyanlı Yakub’a tercî-i bendler sunduğu bilinen şâirin Yakub Bey’in tabibi olduğu konusunda bütün kaynaklar hemfikirdir. Çelebi Mehmed döneminde, Karaman seferi sırasında sultanın Ankara’da rahatsızlanması üzerine çağrılarak tedavisinde başarı göstermesi üzerine Şeyhî’ye Tokuzlu köyü tımar olarak verilmiş ve bir başka rivayete göre sultanın hususi tabipliğine tayin edilmiştir. Bu yüzden Şeyhî, Osmanlı kaynaklarında, Osmanlı Devleti’nin ilk “Reisü’l Etibbâ”sı, yani hekimbaşısı olarak kaydedilir. Sultan 2. Murad’ın 1421 yılında tahta geçişinden sonra, onu ziyaret için Edirne’ye giden Şeyhî’nin 2. Murad’ın emriyle Hüsrev ü Şîrîn mesnevisini tercümeye başladığı kaydedildiğine ve bunu müteakip Hüsrev ü Şîrin’den nazmettiği bin beyti 2. Murad’a teslim edip tekrar Germiyan’a döndüğü belirtildiğine göre Şeyhî’nin sarayda uzun müddet kalmamış olması lâzım gelir. Şeyhî’nin ölüm tarihi, henüz kesinlik kazanmış değildir. Sehî Bey, Âşık Çelebi ve Kınalızâde Hasan Çelebi gibi tezkire müellifleri Şeyhî’nin vefatı hakkında sadece “Hüsrev ü Şîrin’i tamamlayamadan hayatı hitam buldu.” kanaatine yer verirler. Riyâzi ve Fâizi Tezkireleri de bu bilgilere ek olarak şâirin 2. Murad devrinde ölmüş olduğu malumatına değinirler. Çalışmalarının mühim bir bölümünü Şeyhî’ye hasretmiş olan Faruk Kadri Timurtaş, onun 1431 yılında ölmüş olabileceği ihtimali üzerinde durmuş ise de, yukarıda da görüldüğü üzere şâirin ölüm tarihi hakkında tezkirelerin rivayetleri muhteliftir. Şeyhî’nin kabri Kütahya’da, Yoncalı yolu üzerinde, bir adı da Dumlupınar olan Çiftepınar köyündedir. 1961 senesinde kendisine plânı Oktay Aslanapa tarafından çizilen eski tarz mimarî üslûpta bir kabir inşa edilmiştir. Şeyhî’nin mahlası hakkında fikir yürüten bir kısım kimseler, şâirin şeyh olabileceği yönünde açıklamalarda bulunuyorlarsa da, bu görüş ilim dünyasında pek itibar görmemiştir. Esasen tabiplik ve attarlık mesleğiyle iştigal edip, maişetini bu yolla kazanan Şeyhî’nin şeyh olması da akla uzak bir ihtimaldir. Faruk Kadri Timurtaş’a göre Şeyhî, Hacı Bayram-ı Velî Hazretleri’ne ve onun halifelerinden olan Akşemseddin’e bağlılığı sebebiyle bu mahlası almış olsa gerektir. Üstelik Şeyhî, mutasavvıf bir şâir olmaktan ziyade, tasavvufa ait unsurlardan istifade yolunu seçen bir şâirdir. Kaldı ki bu, hemen hemen bütün divân şâirlerinde görülen bir hususiyettir. Edebî Şahsiyeti On dördüncü asrın sonu ile on beşinci asrın ilk yarısında yaşamış olan Şeyhî’nin, dönemin diğer şâirleri gibi İran mutasavvıflarının etkisinde kaldığını söylemek mümkündür. Bu durum İslâmiyet’i kabul eden Türkler arasında 19. ve 20. asırlardan itibaren tesirini artırarak devam eden bir cereyandır. Şeyhî’nin de eserlerinden yola çıkarak gittikçe genişleyen bu tasavvuf cereyanlarına yabancı kalmadığını söylemek mümkündür. Nitekim 14. ve 15. asırlarda Anadolu’da yetişen Türk şâirlerinin pek çoğunun eserleri tetkik edildiğinde, bu sanatkârların İran mutasavvıflarının kullandıkları remizlerle terennüm ettikleri açıkça görülür. Bilindiği gibi önce tasavvufî nazariyeleri Senâi, Feridüddîn-i Attar tarzında açık ve kısmen remizsiz yazan Türk şâirleri, zamanla bu felsefî görüşü mecazî aşk ile karıştırmışlardır. Kemâl-i Hocendî, Selmân-ı Savecî, Hafız-ı Şirâzî gibi büyük şâirler tarafından kullanılan bu üslûp, muasırları gibi Şeyhî’yi de cezbetmiştir. Bunun tabiî neticesi olarak da İranlı şâirlerin elinde ince ve akıcı bir yapı kazanan tasavvuf, Şeyhî sayesinde bizim klâsik edebiyatımıza da girmiştir. Birçok vadide eser vermiş olan Şeyhî’nin en ziyade muvaffak olduğu saha, şüphesiz şiir olmuştur. Özellikle divânı ve Hüsrev ü Şîrin tercümesi, hem Türk dili hem de Türk edebiyatı açısından üstün bir kıymet taşımaktadır. Onun şiir sahasındaki inceliklerini en bariz şeklinde gösteren eseri divânıdır. Muhtelif nazım şekilleriyle kaleme aldığı şiirlerini bir araya topladığı bu eserde, şâirin kullandığı bütün şekillere kolayca intibakı, oldukça dikkat çekmektedir. Bu husus, divân edebiyatının mahdut yapısı göz önünde bulundurulduğunda daha fazla önem kazanmaktadır. Üstelik Şeyhî nazım şekillerini ustaca kullanmakla kalmamış, en ince edebî sanatları, mazmunlarla birlikte başarılı bir şekilde kullanmıştır. Şeyhî’nin bir diğer özelliği de Anadolu sahasında klâsik edebiyatı genel hatlarıyla ortaya koyan ilk şâirlerden olması hususiyetidir. Her ne kadar kendisinden önce bu vadide şiir söyleyenler olduysa da onun derecesinde güçlü bir olgunluk sergileyememişlerdir. Hattâ kendisinden ders okuduğu hocası Şâir Ahmedî dahi onun kadar incelikler ortaya koyamamıştır. Bunun en temel kanıtlarından birisi Şeyhî’nin Anadolu şâirleri arasında “Peşterîn-i Şûâra-yı Rûm” yahut “Şeyhü’ş-şûâra” olarak anılmasında saklıdır. Şeyhî’nin dikkat çekici bir diğer yanı da şiirlerinde kullandığı vezinlerdir. Onun en çok kullandığı vezin “mefûlü / fâilâtü / mefâîlü / fâilün” gibi karışık vezinlerdir. Şiirlerinin büyük çoğunluğu bu vezinle yazmıştır. Sıkça kullandığı ikinci bir vezin ise “mefâilün / fâilâtün / mefâilün / feilün”dür. Şâirin vezinler hususundaki bu tercihi, özellikle devri dikkate alındığında ayrı bir önem kazanmaktadır. Zîrâ bu devirlerde daha çok basit vezinlere rağbet edildiği bilinen bir gerçektir. Şâirin monotonluktan uzak vezinleri seçmesi, onun âhenk yönünden de ince bir zevke sahip olduğunun en bariz göstergesidir. Bu durum aynı zamanda, mevcut dilin imkânlarını sonuna kadar zorlamayı göze almak anlamına da gelmektedir. Her ne kadar tezkireciler Şeyhî’nin gazel ve kasidede, mesnevide olduğu kadar başarılı olamadığı görüşündeyseler de, gazelleriyle mesnevileri arasında kıymet bakımından büyük bir fark olmadığı da bir gerçektir. Şeyhî için yöneltilen eleştirilerden bir diğeri de onun şiirinde İran şâirlerinden izler ve ilhamlar bulunması, bazen de bunların aynen benimsenmesi hususudur. Bütün bu eleştiri ve tenkitlere rağmen klâsik şiirimizin kurucularından birisi olarak kabul edilen Şeyhî’nin şöhreti ve tesiri sonraki asırlarda da devam etmiştir. Nitekim ondan sonra gelen şâirler kendilerini Şeyhî ile mukâyese ihtiyacı hissetmişler ve ona ulaştıklarını yahut geçtiklerini söylerken onun üstatlığını tescil etmişlerdir. Kaynak : Şeyhî Hayatı Sanatı ve Eserleri / Ahmet Ali Özer Kaynaklar Yorumlar
İçerik yoruma kapalıdır.
|
