Büyük Ünlü Uyumu
Bir kelimenin birinci hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o,
u) bulunuyorsa, diğer hecelerdeki ünlüler de kalın; ince bir ünlü (e, i, ö, ü)
bulunuyorsa diğer hecelerdeki ünlüler de ince olur:
adım, ağız, ayak, boyun, boyunduruk, burun, dalga, dudak, duvak, kırlangıç;
beşik, bilezik, gelincik, gözlük, üzengi, vergi, yüzük. Buna büyük ünlü uyumu
adı verilir.
Büyük ünlü uyumuna aykırı bazı Türkçe kelimeler de vardır: anne, dahi, elma,
hangi, hani, inanmak, kardeş, şişman.
Büyük ünlü uyumu alıntı kelimelerde aranmaz: ahenk, badem, ceylan, çiroz,
dükkân, fidan, gazete, hamsi, kestane, limon, model, nişasta, pehlivan, selam,
tiyatro, viraj, ziyaret.
Birleşik kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz: açıkgöz, bilgisayar, çekyat,
hanımeli.
-gil, -ken, -leyin, -mtırak, -yor ekleri büyük ünlü uyumuna uymaz: akşam-leyin,
bakla-¬gil-ler, çalışır-ken, ekşi-mtırak, yürü-yor.
-daş (-taş) eki bazı kelimelerde büyük ünlü uyumuna uymaz: din-daş, gönül-daş,
meslek-taş, ülkü-daş.
-ki aitlik eki büyük ünlü uyumuna uymaz: akşamki, yarınki, duvardaki, yoldaki,
ondaki, yazıdaki, onunki.
Büyük ünlü uyumuna girmeyen kelimelere gelen ekler, kalınlık incelik bakımından
son hecenin ünlüsüne uyar: adalet-li, anne-si, kardeş-lik, meslektaş-ımız,
şişman-lık.
Son ünlüleri kalın sıradan olmasına karşın incelik özelliği gösteren bazı
alıntı kelimeler ince ünlülü ekler alır: alkol / alkolü, hakikat / hakikati,
helak / helakimiz, kabul / kabulü, kontrol / kontrolü, protokol / protokolü,
saat / saate, sadakat / sa¬dakatten.
( Kaynak: TDK )
Yorumlar
İçerik yoruma kapalıdır.
|